Fortuna 1 : grammatica t/m les 16

FORTUNA 1

GRAMMATICA t/m LES 16

Blauw = nieuw in les 16.

WERKWOORD	saluto [1]	iaceo	mitto [3]	capio [3]	audio	-
PRAESENSSTAM	saluta-	iace-	mitt-	cap-	audi-	praesensstam = infinitivus min -re (a-, e-, i-stammen) of infinitivus min -ere (groepen [3])
GROEP / CONJUGATIE	a-stammen	e-stammen	cons. stammen	capio-groep	i-stammen	-
INDICATIVUS PRAESENTIS "ik groet" (et c.) o.t.t.	saluto salutas salutat salutamus salutatis salutant	iaceo iaces iacet iacemus iacetis iacent	mitto mittis mittit mittimus mittitis mittunt	capio capis capit capimus capitis capiunt	audio audis audit audimus auditis audiunt	praesens = praesensstam + uitgang (o , s , t , mus , tis , nt). Uitzonderingen : 1e pers. e.v. a-stammen & 3e pers. m.v. i-stammen & alle vormen van groepen [3].
INFINITIVUS PRAESENTIS "(te) groeten" (et c.)	salutare	iacēre	mittĕre	capĕre	audire	-
IMPERATIVUS PRAESENTIS "groet!" (et c.)	saluta salutate	iace iacete	mitte mittite	cape capite	audi audite	imperativus e.v. = praesensstam (a-, e-, i-stammen en een paar consonant-stammen) of praesensstam + e (de meeste consonant-stammen en de capio-groep).
INDICATIVUS IMPERFECTI "ik groette" (et c.) o.v.t.	salutabam salutabas salutabat salutabamus salutabatis salutabant	iacebam iacebas iacebat iacebamus iacebatis iacebant	mittebam mittebas mittebat mittebamus mittebatis mittebant	capiebam capiebas capiebat capiebamus capiebatis capiebant	audiebam audiebas audiebat audiebamus audiebatis audiebant	imperfectum = praesensstam + ba + uitgang (m, s , t , mus , tis , nt) (a- en e-stammen) of praesensstam + eba + uitgang (cons.- en i-stammen) of praesensstam + ieba + uitgang (capio-groep).
INDICATIVUS PERFECTI "ik groette" (et c.) of "ik heb gegroet" (et c.) o.v.t. of v.t.t.	salutavi salutavisti salutavit salutavimus salutavistis salutaverunt	iacui iacuisti iacuit iacuimus iacuistis iacuerunt	misi misisti misit misimus misistis miserunt	cepi cepisti cepit cepimus cepistis ceperunt	audivi audivisti audivit audivimus audivistis audiverunt	perfectum = praesensstam + v + uitgang (i , isti , it , imus , istis , erunt) (regelmatig) of perfectumstam + uitgang (i , isti , it , imus , istis , erunt) (onregelmatig). Of een werkwoord in het perfectum regelmatig of onregelmatig is, hangt niet af van de groep waartoe het werkwoord in het praesens behoort!
INFINITIVUS PERFECTI "gegroet (te) hebben" (et c.)	salutavisse	iacuisse	misisse	cepisse	audivisse	inf. perf. = perfectumstam + -isse
INDICATIVUS PLUSQUAMPERFECTI "ik had gegroet" (et c.) v.v.t.	salutaveram salutaveras salutaverat salutaveramus salutaveratis salutaverant	iacueram iacueras iacuerat iacueramus iacueratis iacuerant	miseram miseras miserat miseramus miseratis miserant	ceperam ceperas ceperat ceperamus ceperatis ceperant	audiveram audiveras audiverat audiveramus audiveratis audiverant	plusquamperfectum = praesensstam + v + uitgang (eram , eras , erat , eramus , eratis , erant) (regelmatig) of perfectumstam + uitgang (eram , eras , erat , eramus , eratis , erant) (onregelmatig; zie bij perfectum). Als een werkwoord in het perfectum onregelmatig is, is het dat in het plusquamperfectum uiteraard ook.

ONREGELMATIGE WERKWOORDEN	sum	possum	fero	volo	nolo	malo
PRAESENSSTAM	-	-	-	-	-	-
INDICATIVUS PRAESENTIS "ik ben" (et c.) o.t.t.	sum es est sumus estis sunt	possum potes potest possumus potestis possunt	fero fers fert ferimus fertis ferunt	volo vis vult volumus vultis volunt	nolo non vis non vult nolumus non vultis nolunt	malo mavis mavult malumus mavultis malunt	(possum wordt hetzelfde verbogen als sum met pot- of pos- ervoor).
INFINITIVUS PRAESENTIS "(te) zijn" (et c.)	esse	posse	ferre	velle	nolle	malle
IMPERATIVUS PRAESENTIS "wees!" (et c.)	es este	-	fer ferte	-	noli nolite	-
INDICATIVUS IMPERFECTI "ik was" (et c.) o.v.t.	eram eras erat eramus eratis erant	poteram poteras poterat poteramus poteratis poterant	ferebam ferebas ferebat ferebamus ferebatis ferebant	volebam volebas volebat volebamus volebatis volebant	nolebam nolebas nolebat nolebamus nolebatis nolebant	malebam malebas malebat malebamus malebatis malebant	(Hoe onregelmatig een werkwoord ook is, de uitgangen van imperfectum, perfectum en plusquamperfectum zijn altijd regelmatig!)
INDICATIVUS PERFECTI "ik was" (et c.) of "ik ben geweest" (et c.) o.v.t. of v.t.t.	fui fuisti fuit fuimus fuistis fuerunt	potui potuisti potuit potuimus potuistis potuerunt	tuli tulisti tulit tulimus tulistis tulerunt	volui voluisti voluit voluimus voluistis voluerunt	nolui noluisti noluit noluimus noluistis noluerunt	malui maluisti maluit maluimus maluistis maluerunt
INFINITIVUS PERFECTI "geweest (te) zijn" (et c.)	fuisse	potuisse	tulisse	voluisse	noluisse	maluisse
INDICATIVUS PLUSQUAMPERFECTI "ik was geweest" (et c.) v.v.t.	fueram fueras fuerat fueramus fueratis fuerant	potueram potueras potuerat potueramus potueratis potuerant	tuleram tuleras tulerat tuleramus tuleratis tulerant	volueram volueras voluerat volueramus volueratis voluerant	nolueram nolueras noluerat nolueramus nolueratis noluerant	malueram malueras maluerat malueramus malueratis maluerant

Opmerkingen :

•

Imperfectum en perfectum kun je allebei vertalen als een o.v.t.;
het perfectum kun je daarnaast ook nog vertalen met een v.t.t.;
welke van beide vertalingen je moet kiezen, hangt een beetje van je Nederlandse taalgevoel af: als je 's morgens wakker wordt, zegt je moeder niet: "Sliep je goed?", maar: "Heb je goed geslapen?"
Ook in het Latijn is er wel degelijk een verschil tussen het imperfectum en het perfectum :

•	Het imperfectum geeft een (langdurige) situatie of toestand aan;

•	Het perfectum geeft een (korte) gebeurtenis weer.

•

Soms gebruikt het Latijn een praesens, waar wij een verleden tijd zouden gebruiken. Dat deden de Romeinen om een verhaal op spannende momenten extra-levendig te maken. Dit gebruik van het praesens noemen we praesens historicum, praesens dramaticum of ooggetuige-praesens; je mag een praesensvorm die op deze manier gebruikt is, vertalen met een o.t.t. of een o.v.t.

•	De infinitivus praesentis in een A.c.I. (de persoonsvorm in de "dat"-zin) wordt gelijktijdig aan het hoofdwerkwoord vertaald:

Scipio dicit Romanos pugnare : Scipio zegt dat de Romeinen vechten.

Scipio dixit Romanos pugnare : Scipio zei dat de Romeinen vochten.

•	De infinitivus perfecti in een A.c.I. (de persoonsvorm in de "dat"-zin) wordt voortijdig aan het hoofdwerkwoord vertaald:

Scipio dicit Romanos pugnavisse : Scipio zegt dat de Romeinen hebben gevochten.

Scipio dixit Romanos pugnavisse : Scipio zei dat de Romeinen hadden gevochten.

ZELFSTANDIGE NAAMWOORDEN	I	II	II	II	III	III	III
Groep (volgens Fortuna)	filia-groep	dominus-groep	(dominus-groep)	bellum-groep	urbs-groep	(urbs-groep)	nomen-groep
Nominativus e.v.	filia	dominus	vir	bellum	urbs	pater	nomen
Genitivus e.v.	filiae	domini	viri	belli	urbis	patris	nominis
Dativus e.v.	filiae	domino	viro	bello	urbi	patri	nomini
Accusativus e.v.	filiam	dominum	virum	bellum	urbem	patrem	nomen
Ablativus e.v.	filia	domino	viro	bello	urbe	patre	nomine
Vocativus e.v.	-	domine	-	-	-	-	-
¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤
Nominativus m.v.	filiae	domini	viri	bella	urbes	patres	nomina
Genitivus m.v.	filiarum	dominorum	virorum	bellorum	urbium	patrum	nominum
Dativus m.v.	filiis	dominis	viris	bellis	urbibus	patribus	nominibus
Accusativus m.v.	filias	dominos	viros	bella	urbes	patres	nomina
Ablativus m.v.	filiis	dominis	viris	bellis	urbibus	patribus	nominibus
Vocativus m.v.	-	-	-	-	-	-	-

NAAMVAL = de vorm waarin een zelfstandig naamwoord staat
FUNCTIE = het antwoord op de vraag, waarom een zelfstandig naamwoord in een bepaalde naamval staat.

Nominativus =

1. Onderwerp ;
2. Naamwoordelijk deel van het gezegde.

Genitivus =

1. Genitivus possessivus ("van") - geeft een bezit aan (d.i. de meest voorkomende genitivus)
(Onderverdeeld in een genitivus subiectivus ("van") en een genitivus obiectivus ("voor"), zie Fortuna, p. 73) ;
2. Genitivus qualitatis - geeft een eigenschap aan ("met") ;
3. Genitivus partitivus - geeft een deel van iets aan ("van") ;
4. Genitivus als aanvulling bij bepaalde werkwoorden, voorzetsels of bijvoeglijke naamwoorden (cupidus, ignarus, plenus, sacer, satis en similis).

Dativus =

1. Meewerkend voorwerp ("aan" / "voor") ;
2. Dativus possessivus (met een vorm van het werkwoord esse) - geeft een bezit aan (vertalen met "hebben") ;
3. Dativus als aanvulling bij bepaalde werkwoorden (concedo [3], ignosco [3], licet, noceo en persuadeo), voorzetsels of bijvoeglijke naamwoorden (similis).

Accusativus =

1. Lijdend voorwerp ;
2. Accusativus als aanvulling bij bepaalde werkwoorden (caveo), voorzetsels (ad, ante, apud, circa, extra, in, inter, intra, per, post, praeter, propter en super) of bijvoeglijke naamwoorden ;
3. Subjectsaccusativus in een A.c.I. : het onderwerp in een "dat"-zin.

Ablativus =

1. Ablativus als aanvulling bij bepaalde werkwoorden (gaudeo en peto [3] a(b)), voorzetsels (a(b), cum, de, e(x), in, pro en sine) of bijvoeglijke naamwoorden (dignus);
2. Ablativus instrumentalis - geeft aan met welk middel of werktuig (instrument) een handeling wordt verricht ("met") ;
3. Ablativus causae - geeft aan door welke oorzaak of welk motief een handeling wordt verricht ("door", "uit", enz.) ;
4. Ablativus loci - geeft een plaats aan (zonder voorzetsel als in de plaatsbepaling het woord locus of totus voorkomt) ;
5. Ablativus temporis - geeft het tijdstip aan, waarop iets gebeurt (zonder voorzetsel) ;
6. Ablativus qualitatis - geeft een eigenschap van een zaak of een persoon aan ("met" ; vgl. de genitivus qualitatis).

Vocativus =

1. Aanspreekvorm.

Opmerkingen :

•	Alle zelfstandige naamwoorden op -a, waar in de woordenlijst géén genitivus bij staat, gaan als filia. Stam = nominativus minus -a.

•	Alle zelfstandige naamwoorden op -us, waar in de woordenlijst géén genitivus bij staat, gaan als dominus. Stam = nominativus minus -us.

•	Een handjevol zelfstandige naamwoorden op -er gaat net als vir; t/m les 14 komen daarvan alleen ager en puer voor; de andere zelfstandige naamwoorden op -er gaan als pater (de genitivus wordt vermeld).

•	Alle zelfstandige naamwoorden op -um, waar in de woordenlijst géén genitivus bij staat, gaan als bellum. Stam = nominativus minus -um.

•	Bij alle andere zelfstandige naamwoorden staat in de woordenlijst een genitivus vermeld; zij gaan alle als urbs, pater (mannelijke en/of vrouwelijke woorden) of als nomen (onzijdige woorden). Stam = genitivus e.v. minus -is.

•	Een aparte vocativus komt alleen voor bij de woorden op -us (die als dominus gaan); bij alle andere woorden wordt de nominativus gebruikt als aanspreekvorm (dus ook de nominativus meervoud van de woorden op -us; dus ook tempus, (enz.) hebben géén vocativus!)

•	De vocativus enkelvoud van woorden op -ius eindigt op -i, bijv. filius - fili.

•

Bij onzijdige woorden geldt altijd:

1. Nominativus = accusativus ;
2. Nominativus & accusativus meervoud eindigen op -a.

•	De genitivus meervoud van de woorden van groep 'III' (urbs-groep, pater-groep en nomen-groep) eindigt meestal op -um, soms op -ium.

•	De dativus meervoud en de ablativus meervoud van alle zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden zijn altijd gelijk aan elkaar.

•	Geslachtsregels: zie Fortuna, pp. 29 & 75.

BIJVOEGLIJKE NAAMWOORDEN	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
Groep (volgens Fortuna)	bonus-groep	bonus-groep	bonus-groep	pulcher-groep	pulcher-groep	pulcher-groep
Nominativus e.v.	bonus	bona	bonum	pulcher	pulchra	pulchrum
Genitivus e.v.	boni	bonae	boni	pulchri	pulchrae	pulchri
Dativus e.v.	bono	bonae	bono	pulchro	pulchrae	pulchro
Accusativus e.v.	bonum	bonam	bonum	pulchrum	pulchram	pulchrum
Ablativus e.v.	bono	bona	bono	pulchro	pulchra	pulchro
Vocativus e.v.	bone	-	-	-	-	-
¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤
Nominativus m.v.	boni	bonae	bona	pulchri	pulchrae	pulchra
Genitivus m.v.	bonorum	bonarum	bonorum	pulchrorum	pulchrarum	pulchrorum
Dativus m.v.	bonis	bonis	bonis	pulchris	pulchris	pulchris
Accusativus m.v.	bonos	bonas	bona	pulchros	pulchras	pulchra
Ablativus m.v.	bonis	bonis	bonis	pulchris	pulchris	pulchris
Vocativus m.v.	-	-	-	-	-	-

BIJVOEGLIJKE NAAMWOORDEN	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
Groep (volgens Fortuna)	fortis-groep	fortis-groep	fortis-groep	ingens-groep	ingens-groep	ingens-groep	felix-groep	felix-groep	felix-groep
Nominativus e.v.	fortis	fortis	forte	ingens	ingens	ingens	felix	felix	felix
Genitivus e.v.	fortis	fortis	fortis	ingentis	ingentis	ingentis	felicis	felicis	felicis
Dativus e.v.	forti	forti	forti	ingenti	ingenti	ingenti	felici	felici	felici
Accusativus e.v.	fortem	fortem	forte	ingentem	ingentem	ingens	felicem	felicem	felix
Ablativus e.v.	forti	forti	forti	ingenti	ingenti	ingenti	felici	felici	felici
Vocativus e.v.	-	-	-	-	-	-	-	-	-
¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤	¤
Nominativus m.v.	fortes	fortes	fortia	ingentes	ingentes	ingentia	felices	felices	felicia
Genitivus m.v.	fortium	fortium	fortium	ingentium	ingentium	ingentium	felicium	felicium	felicium
Dativus m.v.	fortibus	fortibus	fortibus	ingentibus	ingentibus	ingentibus	felicibus	felicibus	felicibus
Accusativus m.v.	fortes	fortes	fortia	ingentes	ingentes	ingentia	felices	felices	felicia
Ablativus m.v.	fortibus	fortibus	fortibus	ingentibus	ingentibus	ingentibus	felicibus	felicibus	felicibus
Vocativus m.v.	-	-	-	-	-	-	-	-	-

Opmerkingen :

•	De functies van de naamvallen van het bijvoeglijk naamwoord zijn uiteraard hetzelfde als die van het zelfstandig naamwoord.

•	De meeste andere opmerkingen, die voor de zelfstandige naamwoorden golden (zie hierboven), gelden ook voor het bijvoeglijk naamwoord, met dien verstande dat:

•	De fortis-groep heeft maar twee rijtjes uitgangen: ��n voor mannelijk en vrouwelijk en ��n voor onzijdig.

•	De ingens- en felix-groepen hebben ��n uitgang voor mannelijk, vrouwelijk en onzijdig, behalve in de accusativus enkelvoud en de nominativus en accusativus meervoud.

•	De ablativus enkelvoud van de fortis-, ingens- en felix-groepen eindigt altijd op -i.

•	De nominativus en dus ook accusativus meervoud onzijdig van defortis-, ingens- en felix-groepen eindigt altijd op -ia.

•	De genitivus meervoud van de fortis-, ingens- en felix-groepen eindigt altijd op -ium.

Congruentieregel :

•	Een bijvoeglijk naamwoord staat altijd in de dezelfde naamval, hetzelfde getal en hetzelfde geslacht als het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort.

PERSOONLIJKE VOORNAAMWOORDEN	ik	jij	hij, zij, het	hij	zij	het
Nominativus (e.v.)	ego	tu	-
Genitivus (e.v.)				eius	eius	eius
Dativus (e.v.)	mihi	tibi		ei	ei	ei
Accusativus (e.v.)	me	te	se	eum	eam
Ablativus (e.v.)	me	te	se
-	wij	jullie	zij (m/v/o)	zij (m.)	zij (v.)	zij (o.)
Nominativus (m.v.)	nos	vos	-
Genitivus (m.v.)	nostrum			eorum		eorum
Dativus (m.v.)
Accusativus (m.v.)	nos	vos	se	eos
Ablativus (m.v.)			se

Opmerking :

•

Het persoonlijk voornaamwoord se (hem; in een A.c.I.: hij, zij, het, zij (m.v.)) slaat altijd terug op het onderwerp van de zin en kan - net als me en se - ook als wederkerend voornaamwoord gebruikt worden (zich); de andere persoonlijke voornaamwoorden van de 3e persoon (hij, zij, het) slaan nooit terug op het onderwerp van de zin.

BEZITTELIJKE VOORNAAMWOORDEN	mijn	jouw	zijn	haar	zijn, ervan	zijn, haar, ervan
-	meus : als bonus	tuus : als bonus	suus : als bonus	suus : als bonus	suus : als bonus	eius : onverbuigbaar
-	ons, onze	jullie	hun	hun	hun, ervan	hun, ervan
-	noster : als pulcher	vester : als pulcher	suus : als bonus	suus : als bonus	suus : als bonus	-

Opmerking :

•

Het bezittelijk voornaamwoord eius (zijn, van hem / haar, van haar / ervan) wordt niet vervoegd en slaat nooit terug op het onderwerp van de zin; het bezittelijk voornaamwoord suus (zijn, van hem / haar, van haar / ervan / hun, van hen) wordt wel vervoegd en slaat altijd terug op het onderwerp van de zin.

Naar de overzichtspagina van Fortuna.

Naar de Situs Latinus.

Naar de Situs Classicus.