De Karl May Vereniging is ontstemd over het besluit boeken over de indiaan Winnetou, een van Mays belangrijkste personages, uit de handel te nemen. Een kenner van de inheemse volken snapt het ook niet. „Dit is zwaar overdreven.”
Ja, het is echt waar: Nederland kent een Karl May Vereniging. „Het is geen grote club, maar we zijn wel groeiende”, zegt voorzitter Ger Tielen, die in zijn jeugd verslingerd raakte aan de boeken van de Duitse veelschrijver Karl May (1842-1912). De vereniging is er, zegt Tielen, om de herinnering aan het werk van May levend te houden. „Hij is één van de best verkopende Duitse schrijvers ooit, en heeft met zijn boeken invloed gehad op het leven en de denkbeelden van miljoenen mensen”, verklaart Tielen die opdracht.
De voorzitter was op zijn zachtst gezegd not amused, toen hij hoorde dat uitgeverij Meulenhoff in navolging van een Duitse uitgever stopt met het verkopen van boeken over Mays indianenheld Winnetou. De beslissing werd genomen na kritiek op twee nieuwe boeken over Winnetou, die werden geschreven bij een nieuwe film. De boeken zouden vol staan met ouderwetse stereotyperingen over indianen.
„Dat May nu gecanceld wordt op basis van twee boekjes die hij zelf niet eens geschreven heeft, daar hebben wij als vereniging grote bezwaren tegen”, zegt Tielen. „Wij vinden dit niet leuk.”
Bol.com: Winnetou-boeken tijdelijk niet beschikbaar2
Voor de duidelijkheid: er zijn in Nederland nog wel Winnetou-boeken van Karl May te koop. Uitgeverij IJzer publiceerde vorig jaar een nieuwe vertaling van de klassieker die simpelweg Winnetou heet (zie de reactie van die uitgever in een kader onderaan dit verhaal) 3.
Bij Meulenhoff Boekerij waren alleen oude uitgaven uit de jaren 70 verkrijgbaar, als e-book en als ‘printing-on-demand-boek’, laat die uitgever weten. „Ze lagen niet in de boekhandel. We hebben besloten om deze uitgaven niet meer leverbaar te houden.”
Bol.com heeft besloten om boeken over Winnetou op ‘tijdelijk niet beschikbaar’ te zetten, laat een woordvoerder van het bedrijf weten. In de tussentijd wordt er onderzoek gedaan naar de inhoud van de boeken.
‘Als we signalen krijgen dat een boek bijvoorbeeld discriminerende of haatdragende inhoud bevat, wordt dat aan de hand van een checklist beoordeeld door een speciaal team’, meldt de woordvoerder. ‘Zij kunnen bepalen om het boek uit de handel te nemen of te voorzien van een waarschuwingslabel, zoals we bijvoorbeeld vaker doen met antivaccinatieboeken. In dit geval gaat Bol.com op korte termijn in gesprek met het Meldpunt Discriminatie. Op basis van hun oordeel zullen we het boek offline halen danwel er een waarschuwingslabel bijplaatsen.’ 4
Over Winnetou zijn films en series gemaakt, zoals deze Mein Freund Winnetou met Pierre Brice als Winnetou. FOTO’S GETTY IMAGES
‘Roodhuid’ en ‘withuid’5
May was een schrijver die vanuit de Duitse deelstaat
Saksen 6 avonturenromans schreef over bestemmingen die hij zelf hooguit pas op veel latere leeftijd bezocht. Zoals zijn verhalen over Amerika, waarin hij - op basis van andere boeken die hij las - de personages creëerde van ‘withuid’ Old Shatterhand en ‘roodhuid’ Winnetou, het opperhoofd van de Apachen.
„En ja, natuurlijk staan er in die boeken stereotypen over indianen”, weet Tielen. „May was niet zonder vooroordelen over mensen van andere religies of huidskleur; hij was in die zin een man van zijn tijd. Maar dat is één kant van het verhaal. De andere kant is dat hij zich altijd heeft opgesteld aan de kant van de indianen.”
In de boeken van May raken Winnetou en de Duitse landmeter Old Shatterhand innig bevriend, er ontstaat zelfs een soort bloedbroederschap. De twee strijden samen voor een vreedzame wereld, als het even kan zonder geweld. Een groot contrast met de bloedige praktijk, waarin indianen massaal werden uitgemoord door de nieuwe witte bewoners die Noord-Amerika innamen.
‘Gevochten voor beter lot’7
Tielen: „May heeft altijd gevochten voor een beter lot voor de indianen. Hij heeft zich uitgesproken over het feit dat ze door de nieuwe bevolking zijn overlopen en zo’n beetje uitgeroeid. En ook op andere terreinen heeft May zich altijd ingezet voor vrede, en voor respect voor andere culturen en religies. Daarbij was hij niet bang om tegen de stroom in te roeien. In die zin is dit een erg wrang besluit van de uitgeverij.”
Dat vindt ook Serv Wiemers, lezer van alle Winnetou-boeken en schrijver van het dit jaar verschenen boek Indianen, Beelden van een niet-verdwenen volk. „Om heel eerlijk te zijn, vind ik deze beslissing zwaar overdreven”, zegt hij. „Het zijn boeken van meer dan honderd jaar geleden, dat was gewoon een andere tijd. En het is fictie, het zijn geen antropologische werken over de geschiedenis van de indianen over Noord-Amerika. Zo moet je het ook niet lezen.”
Wiemers vervolgt: „Enquêtes wijzen uit dat de meeste oorspronkelijke inwoners van Amerika zich indiaan noemen. En verschillende auteurs uit die gemeenschap gebruiken dat woord ook. Daarom kies ik daar ook voor.”
Het klopt, zegt Wiemers, er is heus wat af te dingen op de inhoud. „Ze staan bijvoorbeeld bol van christelijk gemoraliseer. Winnetou bekeert zich in de allerlaatste seconde van zijn leven tot het christendom.” Maar de indianenkenner ziet ook de andere, positieve kant van May. „Het was in die tijd bijzonder, iemand die zoveel aandacht vestigde op de indianen. Hij beschreef vrij nauwkeurig welke indianenvolken en -stammen er waren. Daarmee vergrootte hij de interesse en de sympathie van lezers voor indianen.”
Wiemers was een paar jaar geleden in een indianenreservaat in South Dakota. „Weet je wat daar aan de muur hing? Een poster van Winnetou. Ik wil maar zeggen: misschien reageren we tegenwoordig ook wel overdreven gevoelig op dit soort dingen.”
Waarom een andere uitgeverij Winnetou wél uitgeeft8
Willem Desmense van Uitgeverij IJzer legt in een reactie aan deze site uit waarom zij wél een boek van Karl May over Winnetou (blijven) uitgeven. ‘Wij hebben een integrale vertaling van het eerste boek (Winnetou) uitgegeven. Toen wij dit boek uitgaven, waren we ons terdege bewust van de maatschappelijke discussie over kolonialisme, racisme en seksisme. Daarom hebben de vertalers bij de vertaling een nawoord geschreven waarin ze hierop ingaan en zich verantwoorden voor de vertaalkeuzes die ze hebben gemaakt. Daarnaast is het boek voorzien van een voorwoord van de voorzitter van de Karl May Vereniging waarin ook op de materie wordt ingegaan. Er is met andere woorden duidelijk context gegeven aan de uitgave van de nieuwe integrale vertaling van dit werk.
Ook het voorwoord van Karl May zelf, waarin ook hij ingaat op de kolonisatie en de verschrikkingen die daaruit zijn voortgevloeid, hebben we opgenomen.
Daarnaast zijn de boeken, zoals de voorzitter van de Karl May Vereniging stelt, die in Duitsland uit de handel zijn genomen niet echt door Karl May zelf geschreven, maar het zijn nieuwe producten van een uitgever die er brood in zag voort te borduren op het reusachtige succes van Karl May gedurende al meer dan anderhalve eeuw.’
In: Algemeen Dagblad, 25 augustus 2022.
De webversie van dit artikel, verschenen onder de titel „Ook Bol.com stopt tijdelijk met verkoop boeken Winnetou: ‘Wij vinden dit niet leuk’”, verschilt op een aantal, hieronder aangegeven plaatsen van de versie zoals de papieren krant haar afdrukte.
Vanaf 1871 tot zes jaar na de dood van Karl May was Saksen een koninkrijk binnen het Duitse Keizerrijk! Van een „deelstaat Saksen” is pas sprake vanaf 1990.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
