In het Duitse Bad Segeberg worden jaarlijks de Karl May Spelen georganiseerd.
© ANP/HH
In Duitsland is recent een verhitte discussie ontstaan over indiaan Winnetou, de held uit de boeken van Karl May. Uitgeverij Ravensburger heeft twee nieuwe Winnetou-kinderboeken na kritiek over stereotypen en culturele toe-eigening uit de winkels gehaald.
1 In hoeverre speelt de Winnetou-discussie in Nederland?
In ons land zijn de boeken uit de koker van Karl May, die voor het eerst verschenen in 1893, inmiddels onderdeel van het publieke domein. Dat betekent dat de auteurs- en eigendomsrechten zijn vervallen. Bij Meulenhoff Boekerij waren de oude uitgaven uit de jaren ’70 nog verkrijgbaar als e-book en werden er op aanvraag nog geprinte versies geleverd. De uitgeverij geeft aan nu de Duitse lijn te volgen en de verkoop stop te zetten 2. Een ‘zieke woke-werkelijkheid’ noemt PVV-leider Geert Wilders dit nieuws.
„Het jammere van dit soort acties is dat de nuance vaak verloren gaat. Het wordt gelijk erg radicaal”, vindt inclusie-expert Wendy Broersen. „Met een gezonde discussie is niets mis, maar de boeken gelijk op de brandstapel gooien? Dat gaat wat mij betreft een stap te ver. Je kunt de discussie namelijk niet (goed) voeren en de geschiedenis begrijpen als de boeken niet meer beschikbaar zijn.”
Ook Bol.com heeft besloten om de boeken van Winnetou op ‘tijdelijk niet beschikbaar” te zetten 3. „Wij gaan op korte termijn in gesprek met het Meldpunt Discriminatie. Op basis van hun oordeel zullen we het boek offline halen of er een waarschuwingslabel bijplaatsen.”
Bij Vandaag Inside was het ook onderwerp van gesprek. Artikel gaat verder onder de video.
2 Welke boeken liggen nog meer onder een vergrootglas?
Sjors en Sjimmie, Kuifje in Afrika of Jip en Janneke: het lijken vooral kinderboeken waar nogal eens kritiek op ontstaat. Niet zo gek, vertelt Broersen. „Tussen de 6 en 8 jaar nemen kinderen stereotypen aan, die ontzettend lastig los te laten zijn. Daardoor liggen o.a. schoolboeken al een tijdje onder de loep, wat volgens mij helemaal niet verkeerd is. Bepaalde methodeboeken kunnen er door stereotypering bijvoorbeeld voor zorgen dat meisjes minder snel voor een technische studie kiezen.”
Ook Bol.com verwijdert soms boeken uit de online winkel. „Boeken met haatdragende, discriminerende of racistische teksten of symbolen zijn niet toegestaan op het platform. Tegelijkertijd willen we zorgvuldig omgaan met de vrijheid van meningsuiting en daarmee ook het educatief en historisch belang van boeken ondersteunen.” Onder meer de boeken Fragments of Life, dat stereotyperend voor Oost-Aziatische vrouwen zou zijn en The Protocols of the Learned Elders of Zion ‘een verzonnen antisemitische tekst die beweert een Joods plan voor wereldheerschappij te beschrijven’, zijn offline gehaald.
3 Sinds wanneer ‘cancelen’ we boeken?
„Wat betreft racistische boeken is die discussie al begonnen met Mein Kampf. Moest dat boek wel in de bibliotheek liggen? Want wat trigger je daar eigenlijk mee?” , vertelt Broersen. „Over stereotypen in boeken zijn al langer discussies gaande, maar culturele toe-eigening is wat nieuwer.” Dat waait volgens de inclusie-expert vooral over uit Amerika, waar sommige mensen het ‘niet oké’ vinden als bijvoorbeeld een blank persoon dreadlocks draagt.
4 Hoe erg is het dat bepaalde boeken onder de loep worden genomen?
„Doordat er een discussie ontstaat, vormt zich ook weer een nieuw normaal. Neem de kwestie over de traditionele rolverdeling van Jip en Janneke: er over praten zorgt ervoor dat er nieuwe boeken komen waar die rolverdeling anders wordt ingevuld. Met kritisch zijn en ons aanpassen aan de tijdsgeest is niets mis”,
vindt Broersen.
5 Hoe ziet de boekenwinkel er over 100 jaar uit?
In boekhandels is steeds meer diversiteit te vinden, vertelt Willemien Wagner, eigenaresse van Boekhandel Wagner in Sassenheim. „Omdat de samenleving daarom vraagt en er tegenwoordig ook een breder aanbod verkrijgbaar is. Boeken als Heartstopper van Alice Oseman (over twee jongens die verliefd worden op elkaar) verkopen volgens haar goed. „En het boek Sinterklaas is bijvoorbeeld op verzoek van de schrijfster, Charlotte Dematons, uit de verkoop gehaald. Jip en Janneke zie ik echter niet zo gauw verdwijnen, al blijft een boekhandel natuurlijk gewoon een winkel, die inspeelt op vraag en aanbod.”
| [1] | In: De Telegraaf, 26 augustus 2022. |
| [2] | Dat klopt niet helemaal. Ravensburger heeft het vuurtje aangewakkerd door toe te geven aan het gezeur van een handjevol „woke” wezens: deze uitgeverij besloot twee boekjes over de film „Der junge Häuptling Winnetou” van de markt te halen. Meulenhoff Boekerij, die voor veel geld de print on demand-herdrukken en de e-books van de bekende Karl May Pockets uit de jaren ’60 verzorgde, verklaarde, niet gehinderd door enige kennis van zaken, „de Winnetou-boeken” uit het assortiment te schrappen. Bij bol.com en amazon.nl konden de mensen die de behoefte hadden om zestien euro per deel uit te geven ze tot eind augustus nog steeds bestellen, maar begin september lijken de „woke”-terroristen hun zin te krijgen. Niet helemaal duidelijk wordt wát deze Nederlandse uitgever verstaat onder „de Winnetou-boeken”. Zijn dat de vijf pockets met de naam Winnetou in de titel („Winnetou, het grote opperhoofd”, „Winnetou en de goudzoekers”, „Winnetou bij de bedoeïenen”, „De dood van Winnetou” en „De boodschap van Winnetou”), zijn het de drie delen die in Duitsland zijn verschenen onder de titel „Winnetou I” , „Winnetou II” en „Winnetou III” (bij ons: „Winnetou, het grote opperhoofd”, „Old Shatterhand”, de eerste helft van „De Zwarte Mustang” en de tweede helft van „De dood van Winnetou”), zijn het de Prisma-delen 1 t/m 13, zijn het alle vijftig als Karl May Pockets verschenen delen of zijn het meteen maar alle boeken van Karl May? |
| [3] | Dat „tijdelijk niet leverbaar” geldt wel voor amazon.com, maar bol.com had zijn oordeel begin september 2022 blijkbaar al geveld en de boeken offline gehaald. |
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
Terug naar de Karl May-startpagina.
Terug naar de Apriana-startpagina.
|