SITVS ERVDITIONIS CLASSICAE CVLTAEQVE
Il Circo Massimo | Het Circus Maximus
Het Grootste Circus of Circus Maximus, dat in het Murcia-dal, tussen de Palatinus en de Aventinus werd gebouwd en nu in een lange esplanade is veranderd,
was het grootste circus van Rome. Hier werden wedrennen voor wagens met twee, drie of vier paarden gehouden (bigae, trigae of quadrigae). Geen ander
spektakel trok zoveel belangstelling. De rijen banken stonden langs de 500 m lange renbaan. Aan de ronde zuidoostkant van de baan stond een triomfboog. Aan de noordwestkant
stonden de stallen en daarboven bevond zich de eretribune van de magistraat die het schouwspel organiseerde. Reeds in de 4e eeuw v.C. werd de renbaan in de lengte in twee
stroken verdeeld door de spina (ruggengraat), een verhoging tussen de kegelvormige palen of metae, waar de wagens omheen moesten rijden.
Het Circus Maximus op de grote maquette van Rome van Italo Gismondi (* 12 augustus 1887 , 2 december 1974) die nu te zien is in het Museo della Civiltà Romana, temminste ... als dat museum niet gesloten is. |
Wagenrennen: scène uit de beroemde film Ben Hur uit 1959, die elf Oscars won. |
Een reliëf uit de Vaticaanse Musea dat de wagenrennen in het Circus Maximus voorstelt. We zien de vierspannen aan alle kanten langs de nauwelijks verhooogde spina snellen; op de spina zien we van links naar rechts een heiligdommetje met een godenbeeldje erin, de zeven dolfijnen, een zuiltje met de godin van de overwinning, Victoria, erop, een altaartje, de obelisk die keizer Augustus had laten plaatsen, de godin Pomona of Ceres met een mandje met zes bolvormige voorwerpen erin (appels?) en een leeuw (waarschijnlijk een beeld en geen echt exemplaar, want dat lijkt mij niet zo gezond voor de racepaarden). Er valt op dat er links boven minstens twee man te paard tegen het verkeer in rijden en dat rechtsonder drie vogels rustig een graantje uit het circuszand meepikken - dat zal in werkelijkheid wel niet het geval zijn geweest, want die beesten vliegen heus wel weg door het geluid van de naderende paardenhoeven; we kunnen deze beestjes verklaren door de vaak voorkomende horror vacui, de angst om een deel van het kunstwerk leeg te laten, van beeldhouwers en andere kunstenaars, die elk leeg plekje in het kunstwerk opvullen met ornamenten. Onderaan in het midden zien we een wagenmenner in het stof bijten, iets wat helaas wel realistisch was: de races werden op leven en dood gestreden. In het midden zien we ten slotte een donkere man met een vlag, waarmee hij het startsein voor de race had gegeven. |
Ik dacht even dat de zes bolvormige voorwerpen die Pomona of Ceres in haar hand hield, zes van de zeven besproken eieren moesten voorstellen, maar de lange zijde van een sarcofaag uit de tweede eeuw n.C. in het Museo Archeologico Nazionale in Napels laat ons zien dat de eieren op een stellage stonden. Eén ei is losgehaald en in tegenstelling tot het Vaticaanse reliëf staan hier 2 x 3 figuren die dolfijnen op hun nek houden: de eerste ronde zal voorbij zijn. Aan beide einden van de spina zijn twee palen die het keerpunt moeten voorstellen afgbeeld. De wagenmenners zijn hier Cupidos. |
Torre della Moletta. |
|
|
|
Een drietal nogal zeldzame fotos van het onherkenbare Circus Maximus, toen het in gebruik was als Villagio Balneare in de jaren dertig. |
|
Plattegrond en reconstructietekening van het Circus Maximus na 81 n.C. |
1 |
carceres: deze staan er sinds 329 v.C.; letterlijk vertaald betekent carcer kerker, maar hier natuurlijk: stal voor de paarden, tegelijkertijd startbox bij de races. Aan weerszijden hiervan waren twee poortjes, Portae Libitinenses genaamd: hierdoor werden de menners die tijdens de race waren overleden, weggebracht. |
2 |
route van de carceres naar de linea alba. |
3 |
meta secunda: het tweede keerpunt, bestaande uit drie kegelvormige zuilen waar de menners hun paarden zo kort mogelijk omheen moesten leiden |
4 |
linea alba: startlijn. |
5 |
spina: de 217 meter lange verhoogde afscheiding (min of meer) in het midden van de renbaan; hierop stonden rondentellers in de vorm van dolfijnen en eieren, benevens wat
kleine heiligdommen voor goden die de wedstrijden goed gezind waren, plus – sinds keizer Augustus – een obelisk van Ramses II (reg. 1279 - 1213) uit Heliopolis (nu op de Piazza del
Popolo); eeuwen later zette Constantius II er nog een tweede obelisk bij, ooit van Thoetmoses III (reg. ± 1479 - 1425) uit Thebe
(nu naast de San Giovanni in Laterano). |
6 |
de finishlijn, uiteraard pal vóór de keizerlijke loge (7) aan de ene en de plek waar de finishlijnjury zat aan de andere kant. |
7 |
het pulvinar, de keizerlijke loge - als de keizer zich al verwaardigde om uit zn paleis op de Palatijn naar beneden te komen. Met vaak 10 tot 24 (!) races per dag was het vaak ook praktischer om vanaf de loggia van zn paleis te kijken. |
8 |
de Zonnetempel (Templum Solis), tevens jurytribune op de finishlijn: doellijntechnologie avant la lettre! |
9 |
het Heiligdom van Murcia: Murcia was de naam van deze vallei tussen de Palatijn en de Aventijn. Het heiligdom lag uiteraard onder de grond, onder de renbaan. Het heiligdom was gewijd aan de god Consus. Consus was de god van de geborgen oogst; zijn naam is afgeleid van het werkwoord condere, dat (op)bergen betekent. Omdat de oogst onder de grond werd bewaard, bevond het altaar van Consus zich in het Circus Maximus ook onder de grond. Alleen bij het oogstfeest – de Consualia – op 21 augustus en 15 december werd het boven de grond gehaald. |
10 |
de meta prima was het eerste keerpunt, dat eveneens gemarkeerd werd door drie kegelvormige zuilen, net als meta secunda (nr. 3). |
11 |
door de porta triumphalis, de triomfpoort, recht tegenover de carceres, verlieten de winnaars na de wedstrijd het circus. Deze boog was door de senaat ter ere van keizer Titus opgericht in 81 v.C. |
Reconstructie van het Circus Maximus in de Romeinse Koningstijd (753 - 509 v.C.) | Het Circus Maximus nu. Als je niet zou weten wat er in de tussentijd allemaal gebeurd is in en om het Circus, zou je zweren dat er sinds het verdrijven van de laatste koning van Rome, Tarquinius Superbus, niet veel veranderd is! |
Spina met meta secunda, delphinae, Victoria en het heiligdom. Links op de achtergrond de carceres, rechts het pulvinar | Spina, een stukje verderop, met meta secunda, delphinae, Victoria, heiligdom, het grote paviljoen, de obelisk van keizer Augustus, het kleine paviljoen en nóg een klein en een groot paviljoen (?). Deze laatste twee staan niet op de plattegrond hierboven |
Spina met de obelisk van keizer Augustus, een klein en een groot paviljoen, een bronzen, verguld vierspan, nog maar eens een paviljoen, een paviljoen, de zeven eieren op een rek, een zuiltje en de meta prima | De triomfpoort, gebouwd ter ere van keizer Titus met een bronzen, verguld vierspan er bovenop |
Door de triomfpoort waardoor de winnaar het Circus Maximus verliet, konden de ongelukkigen die geen kaartje hadden kunnen bemachtigen, een blik naar binnen werpen; zij zagen dan alleen de meta secunda | Tegenwoordig kun je de Torre della Moletta beklimmen en als iedereen nou eens van het Circus Maximus was afgebleven, had je nu ongeveer hetzelfde uitzicht als vroeger vanaf het dak van de triomfpoort: de spina in zn totale lengte, met aan weerszijde natuurlijk de renbaan en de tribunes. Gelukkig biedt het Circo Maximo Experience (achterlijke naam, of had ik dat al gezegd? 😜) toegevoegde realiteit (augmented reality in het steenkolen-Engels dat ons land in toenemende mate verovert) aan |
Het Circus Maximus, gezien vanaf de Palatijn. Dit is ongeveer het panorama dat de keizers zagen op de dagen dat ze geen zin hadden om naar het pulvinar af te dalen om zich aan den volke te tonen, maar dan zonder autos, bussen, trams en ... nou ja, laat ook maar |
Terug naar de Romereis 2024. |
Naar de Situs Educationis Classicae Cultaeque. |
Naar de Situs Classicus. |