SITVS ERVDITIONIS CLASSICAE CVLTAEQVE

La Basilica dei Santi Cosma e Damiano |
De Basiliek van de HH. Cosmas en Damianus

Deze basiliek werd in 526 door paus Felix III (IV) gewijd aan de Syrische heiligen Cosmas en Damianus, twee broers uit de tweede eeuw n.C., die beide arts waren, hun diensten gratis aanboden en zo vele zielen voor het christendom wonnen. Dat kwam hun echter duur te staan, want tijdens de christenvervolging onder keizer Diocletianus behoorden zij tot de eerste slachtoffers. Zij werden door de stadhouder Lycias gearresteerd en ondervraagd. Nadat zij over hun christelijke geloof hadden getuigd, werden zij in 303 onthoofd. Na hun dood werden ze nog steeds aangeroepen voor de genezing van zieken: zij zijn de patroonheiligen van: artsen, chirurgen, tandartsen, apothekers en dierenartsen, maar ook van kinderen, weeshuizen, kappers en banketbakkers; qua ziekten worden zij vooral aangeroepen tegen hernia en doorligwonden.
De kerk werd opgericht binnen de muren van de zogenaamde Tempel van Romulus (1 op het plattegrondje) en de Bibliotheca Pacis van het Forum van Vespasianus en was daarmee het eerste christelijke heiligdom dat op het Forum Romanum een heidense plek innam. Bij de bouw werd gebruik gemaakt van het muurwerk uit de keizertijd. Oorspronkelijk ging men de kerk binnen vanuit het westen, d.w.z. niet vanaf het Forum van Vespasianus, maar vanaf het Forum Romanum: de zgn. Tempel van Romulus vormde de hal van de kerk. Door een groot glazen venster kunnen we vanuit de kerk in de tempel kijken.
Nadat de relikwieën van beide heiligen waren gevonden begon paus Urbanus VIII de basiliek in barokke vormen te verbouwen. Aan het plafond ontwaren wij het wapen van de paus: drie bijen, een teken dat hij tot de Barberini-familie behoorde, een zeer bouwlustige familie die bij hun vaak prachtige bouwsels helaas wel veel antiek materiaal in de stad hebben gebruikt, maar ook vernietigd, hetgeen de Romeinen deed verzuchten: Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini. Gelukkig zijn in het koorgedeelte de mozaïeken uit de zesde-achtste eeuw (gedeeltelijk) bewaard gebleven. In dit specifieke geval heeft een andere paus echter meer kwaad aangericht: Clemens VIII versmalde het schip ten behoeve van de zijkapellen, waarbij het mozaïek van de triomfboog ernstig werd beschadigd. Daarna werd de vloer opgehoogd, een zijdeur toegevoegd (2) en een arcade van pleisterkalk voor de apsis aangebracht.
Tegenover de huidige ingang van de basiliek zien we een zijkapel (3) met een altaar, waarboven een merkwaardig fresco is te zien van een levende Christus aan het kruis. Het is in Byzantijnse stijl en werd in de 18e eeuw overgeschilderd.

Plafond met de drie Barberini-bijtjes en in het midden de Heiligen Cosmas en Damianus. © foto: Chabe01, CC BY-SA 4.0, koppeling.

Zijkapel tegenover de huidige ingang van de basiliek. © foto: Lalupa, CC BY-SA 3.0, koppeling.

Wij bezoeken deze kerk echter vooral vanwege twee dingen: het wonderschone 17e-eeuwse cassetteplafond met in het midden de apotheose van Cosmas en Damianus en de mozaïeken in de apsis (4).
Het mozaïek op de triomfboog dateert uit het einde van de 7e eeuw en stelt het mystieke Lam Gods met zeven kandelabers en vier engelen voor. De engel links en de adelaar rechts, symbolen van de evangelisten Lucas en Johannes, zijn bij de 17e-eeuwse verbouwing gespaard gebleven, maar de twee overige evangelisten ontbreken sindsdien. Onder de evangelisten ziet men de „24 oudsten”, die volgens de Openbaring van Johannes hun kronen aanbieden. Het lam en de troon zijn kopieën uit 1936.
Het mozaïek in de apsis dateert uit de 6e eeuw. In het midden verrijst Christus tegen een door zonsondergang gekleurde hemel. Aan zijn zijde wijzen Petrus en Paulus op de in het bruin geklede heiligen Cosmas en Damianus. Links biedt paus Felix III (IV) een schaalmodel van zijn kerk aan, terwijl rechts de H. Theodorus in een fraaie mantel is gehuld, lijkend op een hoogwaardigheidsbekleder aan het Byzantijnse hof. Daaronder, gedeeltelijk verscholen achter het barokaltaar uit 1637, wordt het Paaslam omringd door twaalf mooie lammeren als symbool van de apostelen en de Kerk. Onder deze „Stoet der Lammeren” verwijst een opschrift nogmaals naar de stichting door Felix III (IV).
Boven het altaar hangt de Madonna di San Gregorio (13e eeuw); links van het altaar de paaskandelaars uit de school van de Cosmaten, een kunstenaarsfamilie die we deze week nog vaker zullen tegenkomen.

Bij de kerk hoorde aanvankelijk een grote kloostertuin, die heeft moeten wijken voor het archeologisch onderzoek naar de keizerfora. Vanaf de huidige Via dei Fori Imperiali (5) lopen we dwars door deze voormalige kloostertuin om de kerk te bereiken. Aan de westkant van de kerk staan de kloostergebouwen van de Derde Orde van Sint-Franciscus. Naast de kloostergang is een Napolitaanse kerstkribbe (presepe) tentoongesteld, een mooi getuigenis van de volkskunst van de 18e eeuw.

Terug naar de Romereis 2024.

Naar de Situs Educationis Classicae Cultaeque.

Naar de Situs Classicus.

www op deze website