Ten noorden van het Forum Romanum vinden we de zgn. keizerfora.

Allereerst is er het Forum lulium (op bovenstaand kaartje oker), vanaf 54 v.C. aangelegd door C. lulius Caesar. Dit is strikt genomen géén keizerforum, omdat Caesar natuurlijk geen keizer was, maar vooral ook omdat dit forum voornamelijk aangelegd is om het te klein geworden Forum Romanum te ontlasten. De eigenlijke keizerfora hadden eerder een politieke dan een praktische functie: ze dienden enkel en alleen ter meerdere eer en glorie van de keizer.
Dat is bijvoorbeeld het geval met het Forum Augusti (op bovenstaand kaartje rood), met daarop de prachtige tempel ter ere van Mars Ultor (=de wrekende oorlogsgod), die in 2 v.C. ingewijd werd.
Dan hebben we het Forum Vespasiani sive Pacis (op bovenstaand kaartje oranje), dat grotendeels bestaat uit de Templum Pacis (=tempel van de vrede) en dat aangelegd werd tussen 71 en 75 n.C..
Tussen deze beide voorafgaande fora ligt het Forum Nervae sive Transitorium (zo geheten, omdat het een „overgangsforum” is tussen het Forum Augusti en het Forum Vespasiani; op bovenstaand kaartje roze); het begin van de bouw vond plaats onder Domitianus, maar de inwijding in 97 door Nerva.
Het laatste keizerforum - met gedeeltelijk weer een praktische functie - is het Forum Traiani (op bovenstaand kaartje lila). Het werd aangelegd tussen 107 en 113 door de architect Apollodorus van Damascus (Ἀπολλόδωρος ὁ Δαμασκηνός, * ± 50 , † ± 130).
De belangrijkste bouwwerken op dit forum zijn de Basilica Ulpia (een soort beursgebouw, gelijk de basilicae op het Forum Romanum; de naam „Ulpia” stamt af van de gens Ulpia, de keizerlijke familie), twee bibliotheken, een ruiterstandbeeld van Trajanus (spoorloos verdwenen, en alleen bekend van munten), de zgn. Mercati Traianei („bazars” en pakhuizen; hier loopt o.a. de Via Biberatica) en last but not least de zuil van Trajanus.
Geheel in deze propagandistische keizertraditie liet de fascistische leider Benito Mussolini (voluit: Benito Amilcare Andrea Mussolini, * 29 juli 1883 , † 28 april 1945; zijn officiële functie van 31 oktober 1922 tot 25 juli 1943 was: „Voorzitter van de Raad van Ministers van het Koninkrijk Italië”) overigens ter meerdere eer en glorie van zichzelf langs alle keizerfora de Via dei Fori Imperiali aanleggen.

Het is het enige monument van het Forum Traiani, dat nog min of meer intact is. De afbeeldingen zijn nu natuurlijk nauwelijks te onderscheiden vanaf de grond, maar in de Oudheid kon men ook de bovenste afbeeldingen prima bezichtigen vanuit de basilica of een der bibliotheken. Met het oog op de toeschouwer wordt het reliëf naar boven toe steeds breder, terwijl de figuren tegelijkertijd langgerekter worden.

De basis van de zuil bestaat uit een (holle) kubus, waar na Trajanus’ dood zijn gouden asurn in stond. Op de basis zien we wapens, adelaars, guirlandes en eikenloof afgebeeld, plus de wij-inscriptie:
          SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS
          IMPeratori CAESARI DIVI NERVAE Filio NERVAE
          TRAIANO AVGusto GERManico DACICO PONTIFici
          MAXIMO TRIBunicia POTestate XVII IMPerator VI COnSul VI Pater Patriae
          AD DECLARANDVM QVANTAE ALTITUDINIS
          MONS ET LOCVS TANT[IS OPER]IBVS SIT EGESTVS
(„De senaat en het volk van Rome, aan de Keizer Caesar Nerva Trajanus Augustus Germanicus Dacicus, zoon van de goddelijke Nerva, pontifex maximus, voor de 17e maal in zijn macht als tribunus bevestigd, voor de 6e maal tot keizer en voor de 6e maal tot consul benoemd, vader des vaderlands: om aan te geven hoe hoog de heuvel was die voor dit werk werd afgegraven.”)
Met de laatste zin wordt bedoeld, dat op deze plaats vroeger een heuvel lag, net zo hoog als de zuil nu is; die heuvel is helemaal afgegraven alvorens het forum kon worden aangelegd.

De zuil zelf is opgebouwd uit 17 trommels; zij is hol en van binnen met een wenteltrap uitgerust. Aan de buitenzijde loopt een ca. 200 m lange fries, met daarop (volgens de traditionele indeling) 114 scènes uit de twee oorlogen die Trajanus in 101/2 en 105/6 met de Daciërs heeft gevoerd.
Er is geen echte afscheiding tussen twee scènes; meestal dient een boom o.i.d. voor de afscheiding. De enige „natuurlijke” afscheiding is de godin Victoria (afb. 58), die het einde van de Eerste en het begin van de Tweede Dacische Oorlog aangeeft.
Bovenop stond vroeger een verguld beeld van Trajanus, maar in 1588 werd dit door Sixtus V (dezelfde man, die de obelisk op het St. Pietersplein liet plaatsen) vervangen door een beeld van St. Pieter, dat er tot op dedag van vandaag staat. Op de huidige Piazza Colonna staat een soort „tweelingbroertje” van de Zuil van Trajanus, de Zuil van Marcus Aurelius, die daar werd neergezet in 193 om de overwinningen op de Marcomannen en de Quaden in Duitsland en op de Sarmaten in Hongarije te herdenken. En je raadt het al: het op deze zuil geplaatste beeld van keizer Marcus Aurelius werd door Sixtus V vervangen door een beeld van St. Paulus.
De totale hoogte van de Zuil van Trajanus (inclusief basis en beeld) is 39,83 m.
We weten dat de zuil ingewijd werd op 18 mei 113.


Beperkte literatuurlijst:

•	Bianchi Bandinelli, Ranuccio : Il maestro delle imprese di Traiano , Milano 2003

•	Capo, S. : La Colonna Traiana , Ficulle (Terni) , (z.j.)

•	Cichorius, Conrad : Die Reliefs der Traianssäule. Erster Tafelband: „Die Reliefs des Ersten Dakischen Krieges”, Tafeln 1-57 , Berlin 1896

•	Cichorius, Conrad : Die Reliefs der Traianssäule. Zweiter Tafelband: „Die Reliefs des Zweiten Dakischen Krieges”, Tafeln 58-113 , Berlin 1900

•	Coarelli, Filippo : Guida archeologica di Roma , Verona 1974 (pp. 112-132) (Hieruit heb ik de tekeningen hieronder)

•	Fischer Pace, Ursula Verena : Kunstdenkmäler in Rom. Band 1 , Darmstadt 1988 (pp. 404-405)

•	Kähler, Heinz : Het Romeinse Rijk , Amsterdam/Brussel 1981 (pp. 122-133)

•	Maso, Leonardo B. dal : Roma dei Cesari (= Collana Italia Artistica N° 8) , Firenze 1974 (pp. 63-66) (Vanaf 1982 is dit laatste boek ook in een Nederlandse vertaling verkrijgbaar; er staan schitterende reconstructiefoto’s in)

Het doorlopende fries op de Zuil van Trajanus wordt traditioneel ingedeeld in 114 scènes, die hieronder zijn afgebeeld. Door op een van de 114 afbeeldingen te klikken, word je verder geleid naar de foto’s die Conrad Cichorius heeft gemaakt van de gipsen afgietsels van de scènes van de zuil; deze afgietsels zijn tussen 1861 en 1863 gemaakt op bevel van de Franse keizer Napoleon III en staan nu in het Museo della Civiltà Romana in Rome; af en toe lopen de tekeningen (uit Coarelli) en de foto’s niet helemaal parallel; dit komt omdat de tekeningen allemaal op dezelfde schaal zijn getekend. De onderschriften hebben betrekking op de tekeningen (uit Coarelli).
Op de afbeeldingen staan zo’n 2500 personen, onder wie 60x keizer Trajanus.

1 : De Romeinse fortificaties langs de Donau

2 : De Romeinse fortificaties langs de Donau

3 : De Romeinse fortificaties langs de Donau

4 : De god Danuvius (Donau);      het Romeinse leger steekt de Donau over op een brug van boten

5 : Het Romeinse leger steekt de Donau over op een brug      van boten

6 : De eerste krijgsraad van de Keizer

7 : Offer ter gelegenheid van de oorlog

8 : Redevoering van Trajanus tot de troepen

9 : Bouw van een kamp

10 : Trajanus inspecteert de bouw van het kamp, terwijl er daarnaast        nog een ander gebouwd wordt

11 : De soldaten vellen bomen voor een ander kamp

12 : De soldaten vellen bomen voor een ander kamp

13 : Een vijandelijke spion wordt aan de Keizer voorgeleid;        de soldaten bouwen een brug en een versterkt kamp

14 : Ruiters, gereed om uit het kamp te vertrekken

15 : Cavalerie en infanterie, gereed voor een mars

16 : Mars van het leger door een bos

17 : Eerste gevechten met de Daciërs

18 : Eerste gevechten met de Daciërs

19 : De Romeinen steken een dorp van de Daciërs, die achterna        gezeten worden en naar de rivier vluchten, in brand

20 : Twee gezanten van de Daciërs bij Trajanus

21 : Trajanus bij een groep vrouwelijke gevangenen

22 : Dacische ruiters verdrinken bij het oversteken van een rivier;        aanval van de Daciërs op een Romeins kamp

23 : Aanval van de Daciërs op een Romeins kamp;        afsluiting van de eerste campagne.        Begin van de tweede campagne door de voorbereiding van een        expeditie in een stad aan de Donau

24 : Transport van proviand op boten

25 : Inscheping van de Keizer

26 : De Keizer valt met zijn cavalerie de vijandelijke ruiterij aan

27 : De aanval op de vijandelijke ruiterij

28 : Gevechtsscène en onderwerping van oude mannen, vrouwen        en kinderen

29 : Bouw van een kamp in aanwezigheid van de Keizer;        marteling (!) van de vijandelijke gevangenen;        de Romeinse gewonden worden verzorgd

30 : Het vertrek van het leger en een nieuw gevecht

31 : Vlucht van de Daciërs

32 : Redevoering van de Keizer;        gevangen Daciërs in een fort

33 : Eerbetoon van de soldaten aan de Keizer;        Romeinse gevangenen mishandeld door vrouwen;        onderwerping van de Dacische aanvoerders aan Trajanus;        einde van de tweede campagne

34 : Het leger steekt de Donau over

35 : Trajanus en een groep soldaten voor een kamp

36 : Een andere scène van de Keizer en soldaten;        bomen worden omgehakt t.b.v. een kamp

37 : Inwijding van het kamp

38 : Redevoering van Trajanus tot de soldaten

39 : Het leger rukt op tussen vijandelijke nederzettingen

40 : De Keizer steekt via een brug de rivier over;        vijandelijke nederzettingen worden in brand gestoken

41 : Bouw van een kamp;        onderwerping van een Dacische aanvoerder

42 : De legertros gaat vooruit naar een kamp

43 : De Keizer is aanwezig bij een aanval van de Numidische ruiters

44 : Vlucht van de Daciërs in een woud

45 : Bouw van een kamp;        onderwerping van Dacische aanvoerders aan de Keizer

46 : Gevecht voor de Romeinse vestingen

47 : De Daciërs vellen bomen om forten te bouwen

48 : De Romeinen bouwen een kamp

49 : De Daciërs zijn teruggedrongen in hun fort, aangevallen        door de Romeinen

50 : De Daciërs zijn teruggedrongen in hun fort, aangevallen        door de Romeinen

51 : Trajanus ontvangt - letterlijk - de hoofden van de Dacische        aanvoerders

52 : Een nieuw gevecht

53 : Trajanus inspecteert de bouw van een kamp

54 : Onderwerping van Decebalus en de andere Dacische        aanvoerders aan Trajanus

55 : Onderwerping van Decebalus en de andere Dacische        aanvoerders aan Trajanus

56 : De Daciërs breken hun forten af

57 : Vertrek van de oude mannen, vrouwen en kinderen met het vee;        laatste toespraak van Trajanus tot de troepen

58 : De godin Victoria schrijft op een schild, tussen twee trofeeën,        en geeft daarmee het einde van de Eerste Dacische Oorlog aan

59 : Vertrek van de schepen uit Ancona;        begin van de Tweede Dacische Oorlog

60 : Aankomst in een haven (in Italië?)

61 : Triomftocht van de Keizer langs de haven

62 : Triomftocht van de Keizer langs de haven

63 : Triomftocht en een plechtig offer

64 : Aankomst in een andere stad en een nieuw offer

65 : Ontscheping (op de Dalmatische kust?) en het vertrek        van het leger

66 : Ontscheping (op de Dalmatische kust?) en het vertrek        van het leger

67 : Onderwerping van een stad en een plechtig offer op        zes altaren

68 : Plechtig offer op zes altaren

69 : Er worden bomen omgehakt om een kamp te bouwen

70 : De Daciërs vluchten in een fort

71 : Aanval van de Daciërs op een Romeins fort en hun nederlaag

72 : Nieuwe aanval van de Daciërs

73 : Aankomst van Trajanus aan het hoofd van de cavalerie

74 : Offer van de Keizer aan het hoofd van de grote brug over        de Donau, die gebouwd is door Apollodorus van Damascus        (net als het Forum Traiani in Rome dus!)

75 : Trajanus aanvaardt de onderwerping van Dacische aanvoerders        in een Romeinse stad (Let op het amfitheater!)

76 : Begin van de vijfde campagne: het leger steekt de rivier over

77 : Het leger steekt de rivier over; offer

78 : Inwijdingsoffer (suovetaurilia) van het kamp

79 : Toespraak van de Keizer tot de troepen

80 : Vertrek van het leger uit de stad

81 : Aankomst in een versterkt kamp

82 : De soldaten zorgen voor de proviandering

83 : De soldaten zorgen voor de proviandering

84 : Geanimeerde discussie tussen Daciërs in een fort

85 : Strijdscène

86 : Aanval m.b.v. ladders op Sarmizegethusa, de hoofdstad van Dacië

87 : Krijgsraad door de Keizer

88 : Voortzetting van de aanval m.b.v. krijgstuig

89 : Voortzetting van de aanval

90 : Bouw van houten palissades door de Romeinen

91 : Een diplomatieke missie van een Dacische aanvoerder naar        Trajanus

92 : De Daciërs steken Sarmizegethusa in brand, om deze stad niet        aan de Romeinen te hoeven overgeven

93 : Zelfmoord van de Dacische aanvoerders door de gifbeker

94 : Vlucht van de Daciërs

95 : Onderwerping van de Daciërs aan Trajanus

96 : De Romeinen bezetten Sarmizegethusa

97 : De Romeinen bezetten Sarmizegethusa

98 : Bouw van een kamp

99 : Onderwerping van Dacische aanvoerders aan Trajanus

100 : Het oversteken van een rivier; de Daciërs verlaten een fort

101 : Aanval van de Daciërs - onder bevel van Decebalus -          op een Romeins legerkamp

102 : Vlucht van verslagen Daciërs

103 : Redevoering van Trajanus tot de soldaten;          de schat van de Daciërs wordt met muilezels weggebracht

104 : Vlucht van de Daciërs en zelfmoord van enkele aanvoerders

105 : Onderwerping van de Daciërs aan Trajanus

106 : De Romeinse cavalerie achtervolgt Decabalus en zijn          laatste kameraden

107 : De Romeinse cavalerie achtervolgt Decabalus en zijn          laatste kameraden

108 : Zelfmoord van Decebalus, die ingehaald is door de Romeinen

109 : De gevangen kinderen van Decebalus;          het hoofd van Decabalus wordt het Romeinse legerkamp          binnengedragen

110 : Andere Daciërs worden gevangen genomen

111 : Inname van het laatste Dacische fort en aanval op een stad

112 : De stad wordt in brand gestoken

113 : Oude mannen, vrouwen en kinderen worden          met het vee gedeporteerd

114 : Oude mannen, vrouwen en kinderen worden          met het vee gedeporteerd

Kaartje van de landen langs de benedenloop van de Donau, inclusief Dacia, het huidige Roemenië.

Reconstructietekening van de Zuil van Trajanus bij de inwijding; het marmeren reliëf was oorspronkelijk natuurlijk gekleurd, zodat de afbeeldingen beter te zien waren dan nu; om de zuil heen waren twee bibliotheken gebouwd, zodat de bezoekers de zuil vanaf de verschillende verdiepingen konden zien.

Reconstructietekening van de Zuil van Trajanus met het beeld van de keizer er bovenop. Via de wenteltrap in de zuil kon men toen tot op het uitkijkplatform aan de voeten van Trajanus klimmen. Dat zou nu ook mogelijk moeten zijn, maar het mag helaas niet

Opengewerkte reconstructietekening van de basis van de zuil met de schrijnen waarin de asurnen van keizer Trajanus en zijn echtgenote Pompeia Plotina (* ± 70 , † ± 121/122) bewaard werden.

Filmpje (in het Italiaans) over de reliëfs op de Zuil van Trajanus, deel 1.

Filmpje (in het Italiaans) over de reliëfs op de Zuil van Trajanus, deel 2.

Filmpje (in het Italiaans) over de reliëfs op de Zuil van Trajanus, deel 3.

Prof. Ranuccio Bianchi Bandinelli over de Zuil van Trajanus (in het Italiaans).

Terug naar de Romereis 2024.

Naar de Situs Educationis Classicae Cultaeque.

Naar de Situs Classicus.

www op deze website