| nr. |
geboortenaam |
keizernaam, voluit |
keizernaam |
data |
geregeerd |
|
bijzonderheden |
| Thracische dynastie |
| 1 |
Tarasikodissa
(ook: Flavius Zeno of Zeno de Isauriër)
schoonzoon van Leo I |
Imperator Caesar Flavius Zeno Augustus |
Zeno |
* 467 ,
† 9 april 491 |
3 februari 474 - 17 november 474
(in het oosten; met Leo II (oost));
17 november 474 - 9 januari 475
(in het oosten);
en
augustus 476 - 4 september 476
(in het oosten; west: Romulus Augustulus);
4 september 476 - 9 april 491
(Oost-Romeinse Rijk) |
 |
Zeno was een generaal van Isaurische afkomst, die door sommige Romeinen werd beschouwd als een barbaar. Onder
Leo I was hem de belangrijke positie van magister militum gegeven als tegenwicht tegen generaal
Aspar, die veel macht naar zich toe had getrokken; hij trouwde met Ariadne, een dochter van Leo I; zo kon het gebeuren dat na de dood van Leo I Zeno’s zevenjarige
zoon Leo II keizer werd, met Zeno als voogd; toen Leo II in november 474 stierf, werd Zeno alleenheerser
over het oostelijk deel van het Imperium Romanum; Verina, de weduwe van Leo I, kreeg van Zeno geen toestemming om met haar geliefde Patricius te trouwen, het begin
van een jarenlange vete (474-484), waarbij zij zelfs haar broer Basiliscus in het zadel hielp als keizer,
waarop Zeno de hoofdstad ontvluchtte; met steun van Illus, een landgenoot van Zeno, kon hij in augustus 476 terugkeren naar Constantinopel en zijn rechtmatige troon
opeisen; op 4 september 476 werd de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustulus, afgezet door de
Ostrogoot Odoaker, die zichzelf tot rex Italiae uitriep; als niet-Romein kon Odoaker zelf geen
keizer worden, maar hij gaf het keizerschap formeel aan keizer Zeno, zodat hij officieel afhankelijk van deze Byzantijnse keizer was, maar de facto kon doen en
laten wat hij wilde; Zeno zag met lede ogen aan hoe Odoaker steeds eigenmachtiger ging optreden, zocht contact met de Ostrogoten en sloot een verbond met hun koning
Theodorik; de Ostrogoten vielen vervolgens in 489 Italië binnen en na vier jaar oorlog vermoordde Theodorik
Odoaker ten slotte verraderlijk op 15 maart 493, maar dat was na Zeno’s dood; in 484 was zijn schoonmoeder Verina gestorven en kon Zeno eindelijk zijn aandacht richten
op het besturen; binnen het christendom waren geleidelijk aan verschillende visies op de leer ontstaan: zo was er het monofysitisme, dat benadrukte dat Christus slechts één
natuur kende, namelijk een goddelijke natuur (en geen menselijke), waarmee de paus en de clerus in het westen het niet eens waren; Zeno wilde de strijdbijl tussen beide
stromingen begraven en vaardigde het „Henotikon” uit: een keizerlijk edict dat religieuze eenheid in het hele rijk voorschreef; in 491 stierf hij zonder
mannelijke erfgenamen en zijn weduwe Ariadne hertrouwde met Anastasius, die Zeno opvolgde
|
| 2 |
Flavius Anastasius
(Grieks: Φλάβιος Ἀναστάσιος) |
Imperator Caesar Flavius Anastasius Augustus |
Anastasius I
(Grieks: Ἀναστάσιος Α´),
bijgenaamd: Δῖκορος (Twee pupillen) |
* ± 430 ,
† 9 juli 518 |
11 april 491 - 9 juli 518 |
 |
Tijdens de heerschappij van Zeno had hij nooit een hoge functie bekleed, hetgeen de verrassing van zijn benoeming tot keizer op 11 april 491 des te
groter maakte; zijn bijnaam Dikoros dankte hij aan zijn twee verschillend gekleurde ogen (een donkerbruin en een blauw); hij was getrouwd met Ariadne, de dochter van keizer
Leo I; in Italië erkende hij de positie van Theodorik
de Grote, koning van de Ostrogoten; hij voerde oorlogen tegen de Bulgaren op de Balkan en de Sassaniden in Perzië; nadat in 506 de vrede met de Sassaniden was getekend,
liet Anastasius ter bescherming van Constantinopel en haar omgeving de naar hem vernoemde muur van Anastasius, die zich uitstrekte van de Propontis tot de Zwarte Zee, bouwen;
omdat hij een groot vertrouwen had in Iustinus, de hoofd van de keizerlijke garde, werd deze na Anastasius’ dood uitgeroepen tot nieuwe keizer
|
| Justiniaanse dynastie |
| 3 |
Flavius Iustinus
(Grieks: Ἰουστῖνος) |
Imperator Caesar Flavius Iustinus Augustus |
Iustinus I |
* ± 450 ,
† 1 augustus 527 |
9 juli 518 - 1 april 527;
1 april 527 - 1 augustus 527
met Iustinianus I) |
 |
Iustinus, van eenvoudige komaf, werkte zich op tot commandant van de paleisgarde onder Anastasius I; die positie en het uitdelen van geld
stelden hem in 518 in staat zijn verkiezing tot keizer veilig te stellen; hij was getrouwd met een zekere Euphemia, door de Romeinen Lupicina genoemd, een (ex-)slavin van
barbaarse afkomst; bij zijn troonsbestijging was hij bijna 70 jaar oud en nog steeds analfabeet; hij was wel zo wijs om zich te omringen met betrouwbare adviseurs, van wie
de voornaamste zijn neef Petrus Sabbatius was, die hij adopteerde en die hem later onder de naam Iustinianus zou opvolgen; Iustinus begon zijn keizerschap
met het beëindigen van het Acaciaanse schisma, dat al bestond vanaf 484, in 519; hij maakte het in 525 door een wetswijziging mogelijk voor leden van de senatoriale klasse
om een vrouw uit een lagere sociale klasse te trouwen, zodat zijn neef Iustinianus met Theodora, een voormalig circusartieste, kon trouwen; in 526 stierf de Ostrogoot
Theodorik de Grote, een belangrijk bondgenoot; in datzelfde jaar brak de Iberische Oorlog uit, een oorlog met
de Perzen rondom het koninkrijk Iberië in de Kaukasus, die tot 532 zou duren |
| 4 |
Petrus Sabbatius
Grieks: Πέτρος Σαββάτιος)
neef en adoptiefzoon van Iustinus I |
Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus
Grieks: Φλάβιος Πέτρος Σαββάτιος Ἰουστινιανός) |
Iustinianus I de Grote |
* 482/483 ,
† 13 november 565 |
1 april 527 -1 augustus 527
(met Iustinus I);
1 augustus 527 - 13 november 565 |
 |
Hij was getrouwd met de voormalige cirucsactrice Theodora I (* ± 500 , † 28 juni 548), over wier tamelijk onfrisse handel en wandel de historicus
Procopius in zijn Ἀνέκδοτα (of Ἀπόκρυφη Ἱστορῖα) uitgebreid verslag doet; Iustinianus’ regering werd gekenmerkt door de „Codex Iustiniaus” van 529,
een compilatie van het Romeinse recht en onderdeel van het grotere „Corpus Iuris Civilis”, dat in de daaropvolgende jaren ontstond en dat de basis vormt
van ons West-Europese rechtssysteem; in 529 sloot hij de Akademia van Athene, de ex-school van Plato, en verbood hij de Olympische Spelen, beide in een grootschalig
programma om de laatste „heidense” instellingen uit de samenleving te verbannen; „heidense” wagenspelen mochten blijkbaar wel, omdat de keizer er zelf
van hield (of om de bevolking niet al te zeer tegen zich in het harnas te jagen); op 13 januari 532 kwam het bij wagenrennen tot zeer ernstige supportersrellen: de aanhangers
van de Groenen - het team dat vooral door de patriciërs werd gesteund - en de Blauwen - het team waarvan de keizer fan was - begonnen in de 22e race gezamenlijk
„νῖκα” te roepen, (Byzantijns) Grieks voor overwinning, omdat zij het niet eens waren met de nieuwe belastingen en nieuwe wetten die Iustinianus had opgelegd;
de rellen werden bloedig neergeslagen: circa 30.000 supporters kwamen om het leven (niet alleen door toedoen van het leger, maar ook door verdrukking) en de halve stad
ging in vlammen op; hierna was de rol van de patriciërs uitgespeeld en Iustinianus begon, sterker in het zadel dan ooit, aan een uitgebreid nieuwbouwprogramma, waarvan
de nieuwe Hagia Sophia het hoogtepunt vormde;
op buitenlands gebied sloot hij na jarenlange oorlogen met de Perzische Sassaniden vrede, hetgeen hem in staat stelde de Vandalen in Noord-Afrika uit te schakelen; daarna
volgden oorlogen met de Ostrogoten in Italië en de Visigoten in Spanje; op godsdienstig gebied nam hij afstand van de pro-monofysitische poilitek van
Anastasius I en herstelde de relaties met de kerk in Rome; zijn vrouw Theodora bleef zichzelf presenteren als een aanhangster van de monofysieten,
vermoedelijk om te voorkomen deze ketterse stroming al te zeer tegen zich in het harnas te jagen; na de dood van Theodora werd Iustinianus aanhanger van het monofysistisme |
| 5 |
Flavius Iustinus
Grieks: Φλάβιος Ἰουστῖνος)
neef van Iustinianus I de Grote |
Flavius Iustinus Iunior Augustus
(Grieks: Φλάβιος Ἰουστῖνος ὁ νεώτερος Αὔγουστος) |
Iustinus II |
* 520 ,
† 5 oktober 578 |
14 november 565 - 5 oktober 578 |
 |
Hij was getrouwd met Sophia, de nicht van keizerin Theodora I, de vrouw van Iustianius I de Grote; hij voerde oorlog tegen de Avaren (een volk dat
een groot gedeelte van de Balkan en Oost-Europa beheerste) en de Perzen, aan wie zijn voorganger Justinianus nog schatting had moeten betalen; daardoor
kon hij zijn aandacht niet langer op Italië richten; in zijn eigen rijk begon hij de ketterse stroming van de monofysieten openlijk te vervolgen; volgens sommigen was dit
een gevolg van de toenemende waanzinnigheid van Justinus; onder invloed van zijn vrouw benoemde hij Tiberius I (II) Constantinus tot opvolger; in werkelijkheid
nam deze het gezag reeds vanaf 574 over vanwege diezelfde waanzinnigheid
|
| 6 |
Flavius Tiberius |
Flavius Tiberius Constantinus
(Grieks: Φλάβιος Τιβέριος Κωνσταντῖνος) |
Tiberius I (II) Constantinus |
* ± 540 ,
† 14 augustus 582 |
574 - 5 oktober 578
(als regent voor Iustinus II);
5 oktober 578 - 14 augustus 582 |
 |
Om de continuïteit met het Romeinse Rijk te benadrukken wordt hij ook wel Tiberius II Constantinus genoemd, maar officieel was zijn naam Tiberius I Constantinus, net zoals
Willem-Alexander bij ons niet Willem IV heet; de oorlog met de Perzen ging onverminderd door en Tiberius stuurde zijn generaal (en latere opvolger) Mauricius
erop af; hij sloot vrede met de Visigoten in Spanje en versloeg de Moren in Noord-Afrika; maar intussen begonnen de Slaven steeds verder de Balkan binnen te dringen |
| 7 |
Flavius Mauricius Tiberius |
Flavius Mauricius Tiberius Augustus
(Grieks: Φλάβιος Μαυρῖκιος Τιβέριος Ἄγουστος) |
Mauricius |
* 539 ,
† 27 november 602 |
14 augustus 582 - 27 november 602 |
 |
Een week voor de dood van Tiberius I (II) Constantinus trouwde Mauricius met diens dochter Constantina, waardoor hij de logische opvolger werd; hij
maakte een einde aan de oorlogen met Perzië, maar de oorlog op de Balkan met de Avaren en Slaven ging onverminderd door; de khan van deze volkerencombinatie nam 12.000
Byzantijnse soldaten gevangen en omdat Mauricius weigerde het losgeld te betalen, werden zij allemaal geëxecuteerd; in zijn testament wilde hij zijn rijk verdelen tussen
zijn oudste zonen Theodosius en Tiberius, maar zover kwam het niet, omdat Mauricius’ soldaten in opstand kwamen na een decreet dat bepaalde dat het leger voortaan
in de winter aan de andere kant van de Donau moest blijven; het leger benoemde Phocas als nieuwe keizer en deze vermoordde Mauricius en diens vijf
zonen; keizerin Constantina en de drie dochters werden gespaard en naar een klooster gestuurd |
| 8 |
Flavius Phocas |
Flavius Phocas
(Grieks: Φλάβιος Φωκάς) |
Phocas |
* na 547 ,
† 5 oktober 610 |
27 november 602 - 5 oktober 610 |
 |
Na de moord op Mauricius brak er een nieuwe Byzantijns-Sassanidische oorlog uit (602-628), waarbij Byzantium veel gebieden zou verliezen;
de Byzantijnse gouverneur-generaal van het exarchaat Carthago in Noord-Afrika, Heraclius (senior), kwam in 608 opstand tegen Phocas; hij en zijn zoon, de latere
keizer Heraclius (junior), trokken op naar Egypte, waar overal opstanden tegen Phocas ontstonden; daarna voer Heraclius junior met een grote vloot
naar Constantinopel, nam de stad zonder strijd in en Heraclius onthoofdde Phocas; in 609 werd er op het Forum Romanum een erezuil voor Phocas opgericht, het
laatste monument dat op dit forum werd gebouwd |
| Dynastie van Heraclius |
| 9 |
Ἡράκλειος
(Latijn: Heraclius) |
Φλάβιος Ἡράκλειος Ἄγουστος (Latijn: Flavius Heraclius Augustus) |
Heraclius |
* 575 ,
† 11 februari 641 |
5 oktober 610 - 11 februari 641 |
 |
Hij was een van de belangrijkste Byzantijnse heersers en kan tegelijkertijd als laatste heerser van de late oudheid en eerste keizer van het Midden-Byzantijnse Rijk
worden beschouwd; de door hem gestichte dynastie zou tot het jaar 711 regeren; zijn regering werd gekenmerkt door voortdurende militaire campagnes in het Midden-Oosten,
eerst in de Romeins-Perzische oorlogen en later in de Byzantijns-Arabische oorlogen; gedurende de oorlogen tegen de Perzen kozen de joden in het Byzantijnse Rijk de
kant van de laatsten en daarom verplichtte Heraclius de gedwongen doop van joden; hij kon zijn rijk wel redden van de Perzische Sassaniden, maar niet van de aanstormende
Arabieren, die waarschijnlijk door een groot deel van de Semitische bevolking in Syrië, waarvan de meerderheid monofysiet was, met enthousiasme werden ontvangen; na de dood
van zijn eerste vrouw Fabia huwde hij in 622 of 623 zijn nicht Martina, de dochter van zijn zus Maria, en door deze incestueuze relatie viel hij voor een deel van de Kerk
in ongenade; gedurende zijn keizerschap werd het Latijn door Grieks vervangen; daarmee verloor het Oost-Romeinse respectievelijk Vroeg-Byzantijnse rijk door de verregaande
vergrieksing van de staat zijn Laat-Romeinse karakter: het Oost-Romeinse Rijk eindigde en het echte Byzantijnse Rijk was geboren |
| 10 |
Φλάβιος Ἡράκλειος
(Latijn: Heraclius)
zoon van Heraclius en diens eerste vrouw, Fabia Eudokia |
Φλάβιος Ἡράκλειος νέος Κωνσταντῖνος (Latijn: Flavius Heraclius Novus Constantinus) |
Constantinus III
(Nederlands: Constantijn III) |
* 3 mei 612 ,
† 25 mei 641 |
12 februari 641 - 25 mei 641
(met Heraclonas) |
 |
Na de dood van zijn vader Heraclius werd Constantijn III samen met zijn veel jongere halfbroer Heraclonas keizer; voordat de
halfbroertjes het op een vechten konden zetten, stief Constantijn III echter, waarschijnlijk aan tuberculose
|
| 11 |
Κωνσταντῖνος Ἡράκλειος
(Latijn: Constantinus Heraclius)
zoon van Heraclius en diens tweede vrouw, Martina |
Κωνσταντῖνος Ἡράκλειος (Latijn: Constantinus Heraclius) |
Ἡρακλωνάς
(Latijn: Heraclonas) |
* 626 ,
† in of na 641 |
12 februari 641 - 25 mei 641
(met Constantinus III);
25 mei 641 - september 641 |
 |
Na de dood van zijn vader Heraclius werd Heraclonas samen met zijn veel oudere halfbroer Constantijn III keizer; na de dood van
Constantijn III werd Heraclonas alleenheerser, onder de voogdij van zijn moeder Martina; het gerucht dat Martina en hij Constantijn vermoord zouden hebben, leidde tot een
revolutie onder generaal Valentinus, die Heraclonas probeerde te dwingen om diens jonge neef Constans II als medekeizer te accepteren; toen Martina en
Heraclonas daar geen gehoor aan gaven, marcheerde Valentinus met zijn troepen naar de hoofdstad, waarna Martina’s tong en Heraclonas’ neus werden afgesneden;
dit was de eerste keer dat een keizer verminkt werd, een praktijk die waarschijnlijk afkomstig was van de Perzen; vervolgens werden beiden verbannen naar Rhodos, waar zij
enige tijd later stierven |
| 12 |
Ἡράκλειος Κωνσταντῖνος
(Latijn: Heraclius Constantinus)
zoon van Constantinus III |
Ἡράκλειος Κωνσταντῖνος (Latijn: Heraclius Constantinus) |
Κώνστας Β´
(Latijn: Constans II),
bijgenaamd Πωγωνάτος (de Baardige) |
* 7 november 630 ,
† 15 september 668 |
september 641 - 15 september 668 |
 |
Zo kwam de elfjarige Constans II op de troon van het machtige Byzantijnse Rijk; als voogd trad de patriarch van Constantinopel, Paulus II (patriarch van 642 tot 653),
op; tijdens zijn eerste regeringsjaren raakte het rijk het exarchaat Afrika met het belangrijkste diocees, Egypte, kwijt aan de oprukkende Arabieren, net als drie jaar
later Armenië; de Arabieren veroverden vervolgens in 649 Cyprus; in de Slag van de Masten (654) kelderden zij bovendien een groot deel van de Byzantijnse vloot en plunderden
zij Rhodos; gelukkig voor Byzantium brak spoedig daarna de Eerste Arabische Burgeroorlog uit, zodat de Arabische generaal Moe’awija gedwongen werd een wapenstilstand met
Byzantium te tekenen; tijdens deze periode van rust aan het oostfront, kon de keizer zijn pijlen richten op de Balkan en heroverde Griekenland in 663; daarop stak hij de
Ionische Zee over om naar Rome te gaan om daar de banden met de paus aan te halen en de Longobarden in de rug aan te vallen; na de moord op zijn jongere broer Theodosius
trok hij zich terug op Sicilië, waar hij zelf op 15 september 668 door zijn kamerheer in bad werd vermoord
|
| 13 |
Φλάβιος Κωνσταντῖνος
(Latijn: Flavius Constantinus)
zoon van Constans II |
Φλάβιος Κωνσταντῖνος Δ´
(Latijn: Flavius Constantinus IV) |
Κωνσταντῖνος Δ´
(Latijn: Constantinus IV, Nederlands: Constantijn IV),
net als zijn vader bijgenaamd Πωγωνάτος (de Baardige) |
* ± 650 ,
† 685 |
15 september 668 - 685 |
 |
Na zijn troonsbestijging kwam de grootste dreiging van de Arabieren, die al vanaf 663 in Klein-Azië huishielden en de bevolking in slavernij wegvoerden; zij
bezaten ook Cyprus, Rhodos en Kos. Kalief Moe’awija veroverde nu zelfs Chios en het Cyzicus-schiereiland niet ver van de hoofdstad en in 672 nam hij Smyrna in; twee
jaar later verscheen zijn vloot voor de hoofdstad zelf. De strijd duurde tot 678, maar toen moesten de moslims onverrichter zake en met flinke verliezen de aftocht blazen;
een belangrijke rol werd daarbij gespeeld door een uitvinding van Callinicus, het Griekse vuur; ook te land verloren de Arabieren en de kalief moest een ongunstige vrede
sluiten; de klinkende overwinning van Byzantium maakte internationaal grote indruk: de islam kon dus toch verslagen worden; van heinde en ver kwamen de gelukwensen, onder
andere van de khan van de Avaren en zelfs de stamhoofden van de Slaven op de Balkan kwamen Constantijn IV de eed van trouw afleggen; in 681 riep hij het Zesde oecumenische
Concilie van Constantinopel bijeen, waarbij het monotheletisme van Heraclius ten grave werd gedragen: van toen af stond het vast dat er in Jezus niet
alleen twee naturen en twee energieën, maar ook twee willen aanwezig waren; de patriarchen Sergius en Pyrrhus, alsmede paus
Honorius I werden in de ban gedaan; Constantijn IV zette kort daarop zijn broers Heraclius en Tiberius, die
aanspraak maakten op het medekeizerschap, aan de kant: hij sneed hun de neus af om hun het regeren voorgoed onmogelijk te maken; deze wrede daad van een keizer, die door
de Kerk bewierookt werd als de door God gezonden vernietiger van alle ketterij, legde de grondslag voor de grotere stabiliteit van de Byzantijnse monarchie na hem; hij
stierf nog vrij jong (33), maar liet de troon heel wat steviger na aan zijn zoon Justinianus II dan hij hem zelf geërfd had
|
| 14 |
Ἰουστινιανός
(Latijn: Iustinianus)
zoon van Constantinus IV |
Φλάβιος Ἰουστινιανός
(Latijn: Flavius Iustinianus) |
Ἰουστινιανός Β´
(Latijn: Iustinianus II) |
* ± 668/669 ,
† 4 november 711 |
681 - 685
(met Constantinus IV);
10 juli 685 - 695 |
 |
Op zijn zestiende volgde hij zijn vader Constantinus IV op; in het Arabische Rijk was een burgeroorlog uitgebroken; kalief Abd al-Malik, die ook in
685 aan de macht was gekomen, probeerde de burgeroorlog de kop in te drukken en sloot vrede met Byzantium; Cyprus, Armenië en Iberië kwamen onder gezamenlijk bestuur en de
belastingopbrengst werd gedeeld; dat gaf Iustinianus II de kans om de Slaven te bestrijden en een groot deel van hen te deporteren naar Anatolië; in 692 kwam er een einde
aan de Arabische burgeroorlog, Abd al-Malik hervatte de oorlog met Byzantium en begon met de verovering van Noord-Afrika; in 692 riep Iustinianus het Concilie van
Trullo bijeen om de christelijke moraal te verstevigen; de voornaamste maatregel was het verbieden van een aantal volksgebruiken die nog uit de heidense tijd stamden;
het werd geen succes, mede omdat paus Sergius I het concilie niet erkende; in het binnenland voerde hij een
harde politiek tegen de aristocraten en voor de kleinere landeigenaren; de aristocraten schoven hem in 695 aan de kant en zetten met de hulp van de partij van de Blauwen
Leontios op de troon en ex-keizer Iustinianus II werd de neus afgesneden en verbannen naar Cherson op de Krim
|
| niet-dynastieke keizers |
| 15 |
Λέων
(Latijn: Leo) |
Λεόντιος
(Latijn: Leontius) |
Λεόντιος (Β´)
(Latijn: Leontius (II)) |
* ± 660 ,
† 15 februari 706 |
698 - 705 |
 |
Leontios (II) werd door de aristocratie van Constantinopel, met steun van de Blauwen, op de troon gezet; als we de usurpator Leontios (I) (19 juni 484 - 488) niet
meerekenen, heet de man alleen maar Leontios; de Arabieren braken in Noord-Afrika door en namen in 697 Carthago in; Leontios trachtte het tij te keren door een vloot te
sturen die het Byzantijnse gezag herstelde, maar na de Slag bij Carthago in 698 raakte Byzantium de rijke provincie voorgoed kwijt; de nederlaag leidde tot een nieuwe
opstand en ditmaal kwam met steun van de Groenen Tiberius II (III) aan de macht.
Leontios werd zonder neus in een klooster opgesloten - inmiddels een bekende traditie in Byzantium - en na de terugkeer van Iustinianus II samen met
Tiberius II (III) publiekelijk bespot en in 706 ter dood gebracht
|
| 16 |
Apsimar
(Grieks: Ἀψῖμαρος;
Latijn: Apsimarus) |
Τιβέριος Ἀψῖμαρος
(Latijn: Tiberius Apsimarus) |
Τιβέριος Β´ (Γ´) Ἀψῖμαρος
(Latijn: Tiberius II (III) Apsimarus) |
* ? ,
† 15 februari 706 |
698 - 705 |
 |
Omdat Tiberius I (II) Constantinus zichzelf de Tweede noemde om de continuïteit met het Romeinse Rijk te benadrukken, moeten we deze Tiberius
eigenlijk de Derde noemen, maar inmiddels was er van die continuïteit weinig meer te bespeuren, zodat hij officieel Tiberius II heet, maar om verwarring te voorkomen houdt
men de telling Tiberius II (III) aan; Tiberius deed geen enkele poging om de opmars van de Arabieren in Noord-Afrika tegen te houden; alleen het fort Septem (het huidige
Ceuta) bood enige weerstand, maar viel in 711; de Arabieren staken vervolgens over naar het Visigotische Rijk in Spanje; zij noemden de markante rots aan de noordkant
van de zeestraat naar hun leider, Tariq ibn Zijad (670 - 720; Amazigh: ⵜⴰⵔⵉⵇ ⵉⴱⵏ ⵣⵉⵢⴰⴷ, Arabisch: طارق بن زياد , 670 - 720): جبل طارق (Jabal Tariq, waarvan de huidige naam
Gibraltar een verbastering is; al ver daarvoor was Tiberius’ keizerschap alweer voorbij en was Iustinianus II weer keizer; Tiberius werd eerst
publiekelijk te kijk gezet samen met zijn voorganger Leontios die hij ontneusd en gevangengezet had en vervolgens werden zij beiden ter dood gebracht
|
| Dynastie van Heraclius |
| 17 |
Ἰουστινιανός
(Latijn: Iustinianus)
zoon van Constantinus IV |
Φλάβιος Ἰουστινιανός
(Latijn: Flavius Iustinianus) |
Ἰουστινιανός Β´
(Latijn: Iustinianus II),
bijgenaamd Ῥινότμητος (Met de afgesneden neus) |
* ± 668/669 ,
† 4 november 711 |
21 augustus 705 - 4 november 711 |
 |
Toen de plaatselijke autoriteiten op de Krim Iustinianus II aan Constantinopel wilden uitleveren, vluchtte hij naar de Bulgaren, die hem hielpen Constantinopel te
belegeren; Iustinianus kroop door de pijp van een aquaduct de stad binnen en wist vervolgens voldoende steun te krijgen om weer aan de macht te komen; ergens tussen 695
en 705 had hij zich een massief gouden neusprothese verschaft; hij ontpopte zich nu als een wrede tiran en wreekte zich op al zijn vijanden: er volgden massaexecuties en
een schrikbewind; de Bulgaren en de Arabieren profiteerden het meeste van deze machtsstrijd; de Arabieren veroverden in 707 Tyana in Centraal-Anatolië, maar Iustinianus
vond het belangrijker om strafexpedities te houden, eerst tegen Ravenna, daarna tegen Cherson; er brak weer eens een opstand uit en een Armeniër, Philippikos
werd de nieuwe keizer; Iustinianus werd gedood en zijn hoofd werd weldra tentoongesteld in Ravenna en Rome; hiermee kwam een einde aan de dynastie van Heraclius
|
| niet-dynastieke keizers |
| 18 |
Βαρδάνης
(Latijn: Bardanes) |
Φιλιππικός Βαρδάνης
(Latijn: Philippicus Bardanes) |
Φιλιππικός
(Latijn: Philippicus of Philepicus) |
* ? ,
† 713 |
4 november 711 - 3 juni 713 |
 |
Hij was de zoon van een zekere Nikephoros, een welgestelde patriciër die van Armeense afkomst was; tijdens het uitbreken van de eerste grote rebellie tegen
Justinianus II maakte ook hij aanspraak op de troon; daarom werd hij door Tiberius II (III) weggepromoveerd naar Cephalonia en later door
Iustinianus II verbannen naar Cherson op de Krim; hij zette daar de lokale bewoners aan tot revolutie: de rebellen veroverden Constantinopel, Iustinianus II vluchtte en
werd even later vermoord, waarna Philippicus eindelijk zijn felbegeerde troon kon bestijgen; hij zette patriarch Cyrus van Constantinopel af, ten voordele van Johannes VI,
net als Philippikos een monotheletist en hij riep een conciliabulum („klein concilie”) van de oosterse bisschoppen bijeen, dat leidde tot intrekking van de besluiten van
het Zesde oecumenische Concilie van Constantinopel bijeen, waarin de monotheletistische leer als ketterij was veroordeeld; het gevolg was dat de Rooms-Katholieke
Kerk weigerde de nieuwe keizer en de nieuwe patriarch te erkennen; ondertussen trok in 712 de Bulgaarse keizer Tervel al plunderend op tot aan de muren van Constantinopel;
toen Philippikos een deel van zijn leger verplaatste van het thema Opsikion (Noord-West-Anatolië) naar de Balkan, trokken de Omajjaden onder Al-Walid I (الوليد بن عبد الملك), kalief
van 705 tot 715) het rijk binnen in het oosten, voorbij de verzwakte verdediging van Klein-Azië; eind mei 713 kwamen de Opsikiaanse troepen in Thracië in opstand en
enkele van hun officieren drongen op 3 juni 713 door tot in Constantinopel, waar ze Philippikos vonden in een publiek badhuis en hem blind maakten; korte tijd daarop
stierf hij
|
| 19 |
Ἀρτέμιος
(Latijn: Artemius) |
Ἀρτέμιος Ἀναστάσιος
(Latijn: Artemius Anastasius) |
Ἀναστάσιος Β´
(Latijn: Anastasius II) |
* ? ,
† 1 juni 719 |
4 juni 713 - mei 715 |
 |
Artemius was de hoofdsecretaris van Philippicus geweest en werd nu door het leger van het thema Opsikion in Thracië, dat Philippicus had afgezet,
tot keizer uitgeroepen; zijn eerste daad was het disciplineren van het leger, waarbij hij de officieren die direct bij de samenzwering tegen Philippikos betrokken waren, liet
executeren; Anastasius hield zich aan de beslissingen van het Zesde Oecumenisch Concilie, zette de monotheletistische patriarch Johannes VI van Constantinopel af en
verving deze in 715 door de orthodoxe patriarch Germanos I in 715, wat een snel einde maakte aan het kortdurende schisma met de Rooms-Katholieke Kerk; intussen rukten de
Omajjadische Arabieren steeds verder op en nadat elke vorm van diplomatie had gefaald zag Anastasius zich gedwongen een begin te maken met de restauratie van de muren van
Constantinopel; de troepen van het Opsikiaanse leger sloeg aan het muiten, doodden Anastasius’ admiraal Johannes en riepen Theodosius III uit tot keizer; na een
beleg van zes maanden viel Constantinopel en Anastasius vluchtte naar Nicaea (het huidige İznik) en later naar een klooster in Thessaloniki; in 718 leidde hij van daaruit
nog een opstand tegen Leo III, de opvolger van Theodosius III, wat mislukte en hij werd op bevel van Leo III gedood
|
| 20 |
Θεοδόσιος
(Latijn: Theodosius) |
Θεοδόσιος
(Latijn: Theodosius) |
Θεοδόσιος Γ´
(Latijn: Theodosius III) |
* vóór 700 ,
† 24 juli 754 (?) |
november 715 - 25 maart 717 |
 |
Hij was van Armeense afkomst en belastingontvanger in het zuiden van het thema Opsikion; in mei 715 werd hij - wellicht tegen zijn zin - uitgeroepen tot keizer als
opvolger van Anastasius II, maar pas in november van dat jaar werd hij, na de belegering van Constantinopel, daadwerkelijk alleenheerser; toen de
Arabieren in 717 Constantinopel belegerden, hield het leger Theodosius voor ongeschikt en riep de uit Syrië stammende generaal Konon onder de naam Leo III
uit tot nieuwe keizer; Theodosius dankte in maart 717 af en werd priester, mogelijk zelfs bisschop van Ephesus
|
| Iconoclasme (I): Isaurische of Syrische dynastie |
| 21 |
Κόνων
(Latijn: Conon) |
Λέων
(Latijn: Leo) |
Λέων Γ´
(Latijn: Leo III),
bijgenaamd ὁ Ἰσαυρός (de Isauriër) |
* ± 675 ,
† 18 juni 741 |
25 maart 717 - 18 juni 741 |
 |
Generaal Conon veroverde na twintig jaar anarchie de Byzantijnse troon en nam de naam Leo III aan; hij herstelde binnen een paar maanden de verdedigingswerken van
Constantinopel en die zouden hard nodig zijn tijdens het beleg van de stad in 717-718; dankzij het Grieks vuur dat de vloot van de Arabieren vernietigde en de hulp van
Tervel, de khan der Bulgaren, kon de Arabische aanval worden afgeslagen; voor het eerst moesten de moslims zich neerleggen bij het feit dat een christelijk rijk bleef
bestaan en ze hun streven moesten opgeven om de toen bekende wereld - die uit Byzantium en Perzië bestond - volledig te veroveren ten teken van de superioriteit van hun
geloof; bij de daaropvolgende oorlog tegen de Arabieren in Anatolië kon Leo rekenen op steun van de Khazaren die ten noorden van de Kaukasus woonden; Leo’s zoon
Constantijn V trouwde in 733 zelfs met een dochter van de Khan en zo kon Leo uiteindelijk de moslims uit Anatolië verdrijven: in de slag bij Akroinon (in
de buurt van het huidge Afyon, 739) leden de moslims zo’n enorme nederlaag, dat zij voor lange tijd van elke aanval op het Byzantijnse Rijk moesten afzien.
Leo kon daarom tijd steken in een aantal hervormingen van het staatsbestel en in het samenstellen van de „Ecloga”, een nieuw wetboek, met meer oosterse
elementen dan de „Codex Iuris Civilis” van Iustinianus I de Grote, zoals lijfstraffen en verminkingen; ook met geloofszaken bemoeide hij
zich en hij toonde zich open voor invloed uit het oosten, waar hij geboren was: joden, moslims en christenen in de oostelijke delen van het rijk hadden al lang kritiek op
de Byzantijnse gewoonte om iconen te vereren; Leo was het met hun kritiek eens en besloot de kerk van dit „heidense” gebruik te zuiveren; daarmee was de
zogeheten iconoclastencrisis, die het rijk bijzonder duur te staan zou komen, geboren; paus Gregorius II
was het er namelijk niet mee eens, dus de iconen in Italië bleven gespaard
|
| 22 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
zoon van Leo III |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος Ε´
(Latijn: Constantinus V,
Nederlands: Constantijn V),
bijgenaamd Κοπρώνυμος (de Mestgenaamde) |
* 718 ,
† 14 september 775 |
18 juni 741 - 14 september 775 |
 |
Constantijn kreeg zijn bijnaam omdat hij tijdens zijn doop gepoept had; tussen 722 en 737 werd er oorlog gevoerd tussen de Arabieren en de Khazaren om het bezit van de
Kaukasus; Leo III huwelijkte daarop zijn zoon Constantijn V uit aan de dochter van de Khazaarse khan: Tzitzak (Turks: Çiçek), maar na haar huwelijk
veranderde ze haar naam in Irene; ze stierf vermoedelijk in het kraambed na de geboorte van haar zoon Leo IV; later hertrouwde Constantijn met een
zekere Maria; terwijl hij onmiddelijk na zijn troonsbestijging in 741 een veldtocht tegen de Omajjaden ondernam, riep zijn zwager Artabasdos zichzelf uit tot (tegen)keizer
en herstelde de iconenverering in Constantinopel; twee jaar later heroverde Constantijn Constantinopel en nam wraak op de rebelse iconenvereerders; hij bleek een nog fellere
iconoclast te zijn dan zijn vader; de Arabieren maakten handig gebruik van de troonstrijd en vielen het Byzantijnse Rijk aan, maar moesten in 743 hun strijd staken omdat
ze zelf in een burgeroorlog verwikkeld raakten, hetgeen uiteindelijk het einde van het Omajjaden- en het begin van het Abbasidenkalifaat betekende; Constantijn profiteerde
ervan om een deel van zijn rijk te heroveren; daar stond tegenover dat het conflict over het iconoclasme de christelijke wereld lijnrecht tegenover elkaar zette; de exarch
van Ravenna, Eutychius, werd in 751 vermoord, waarna het exarchaat Ravenna ophield te bestaan; de Byzantijnen konden alleen het zuiden van Italië behouden en de tijd van
het „Byzantijnse pausdom”, waarin de keizer van Byzantium (vanaf 537) had bepaald wie er tot paus werd verkozen, was voorbij; een paar jaar later keerde de
rust in het kalifaat van de Abbasiden terug en kon er geen sprake meer zijn van terreinwinst in het oosten; van 755 tot 775 was er voortdurend oorlog met de Bulgaren; in
de zoveelste veldtocht tegen hen in 775 sneuvelde Constantijn en liet zijn zoon Leo IV het rijk na
|
| 23 |
Λέων
(Latijn: Leo)
zoon van Constantijn IV |
Λέων
(Latijn: Leo) |
Λέων Δ´
(Latijn: Leo IV),
bijgenaamd ὁ Χάζαρος (de Khazaar) |
* 25 januari 750 ,
† 8 september 780 |
14 september 775 -14 april 776;
14 april 776 - 8 september 780
(met Constantijn VI) |
 |
Hij was getrouwd met de Atheense Irene, die voor de verering van iconen was; door Paul IV als patriarch van Constantinopel probeerde Leo de tegenstellingen op het
gebied van beeldenverering te verzachten en de verbannen geestelijken in ere te herstellen; aan de grenzen bleven spanningen met de Bulgaren en de Abbasiden; Leo stierf
al op 30-jarige leeftijd aan koorts, nadat hij in 776 zijn vijfjarige zoontje Constantijn VI tot medekeizer had aangesteld
|
| 24 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
zoon van Leo IV |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος Ϛ´
(Latijn: Constantinus VI,
Nederlands: Constantijn VI) |
* 14 januari 771 ,
† vóór 805 |
14 april 776 - 8 september 780
(met Leo IV);
8 september 780 - 19 augustus 797 |
 |
Door de vroege dood van zijn vader Leo IV belandde Constantijn VI reeds als negenjarige jongen op de troon, voorlopig onder het voogdijschap van zijn
moeder, Maria van Amnia, en de eunuch Staurakios; rond die tijd werden er onderhandelingen gevoerd met Karel de
Grote in verband met een mogelijk huwelijk tussen Constantijn en Karels zesjarige dochter Rotrude, maar dat ging niet door; toen Constantijn ten langen leste eindelijk
meerderjarig was, wilde zijn moeder de macht niet overdragen en ontstond er strijd; met steun van troepen uit het oosten (waar nog iconoclastische sympathieën bestonden)
wist hij in 790 de troon te heroveren; toen zijn vrouw hem geen mannelijke nakomelingen kon schenken, dankte hij haar af en liet zijn minnares Theodote als keizerin kronen;
een logisch gevolg daarvan was dat de kerk in opstand kwam tegen de overspelige Constantijn; nadat in 781 een zware nederlaag tegen de Abbasiden was geleden, verloor hij in
792 de Slag bij Marcellae tegen de Bulgaren, waarna het rijk zowel aan de Arabieren als aan de Bulgaren schatting moest betalen; zijn moeder liet hem blind maken in dezelfde
purperen kamer waar zij hem 26 eerder het leven geschonken had; daarna nam zij zelf het keizerschap op zich
|
| 25 |
Εἰρήνη
(Latijn: Irene)
weduwe van Leo IV |
Εἰρήνη
(Latijn: Irene) |
Εἰρήνη
(Latijn: Irene),bijgenaamd Σαρανταπήχαινα (vrouwelijk lid van de invloedrijke Atheense familie Sarantapechos) |
* ± 750/756 ,
† 9 augustus 803 |
19 augustus 797 - 31 oktober 802 |
 |
In 787, toen zij nog regent was, riep zij het Tweede Concilie van Nicaea bijeen, waar het iconoclasme veroordeeld werd; dit besluit maakte een einde aan de
eerste iconoclastische periode (van 730 tot 787); in 797 riep zij zich uit tot allerheerseres, hetgeen voor paus Leo
III aanleiding was om elke band met het Byzantijnse Rijk te verbreken en op Kerstavond 800 Karel de
Grote tot keizer der Romeinen, d.w.z. van het Heilige Roomse Rijk, te kronen omdat een vrouw nou eenmaal geen staatshoofd zou kunnen zijn; na een opstand in 802 werd
Irene naar Rhodos verbannen, waar ze een jaar later stierf
|
| Dynastie van Nikephoros |
| 26 |
Νικηφόρος
(Latijn: Nicephorus |
Νικηφόρος
(Latijn: Nicephorus) |
Νικηφόρος Α´
(Latijn: Nicephorus I),bijgenaamd ὁ Γενικός en ὁ Λογοθέτης (de Minister van Financiën) |
* ± 765 ,
† 26 juli 811 |
31 oktober 802 -25 december 803(met Staurakios)
25 december 803 - 26 juli 811 |
 |
Onder keizerin Irene had hij als minister van financiën gediend, maar na een opstand werd hij in 802 zelf keizer; wellicht was hij van Syrisch-Arabische
afkomst; gedurende zijn keizerschap reorganiseerde Nicephorus het rijk en deed pogingen om de grenzen te versterken,
o.a. door nieuwe themata (provincies) te vormen op de Balkan en Grieken vanuit Anatolië daarheen te verplaatsen; dat ging allemaal gepaard met grote sommen geld,
waardoor er onvrede ontstond en in 803 kwam generaal Bardanes Tourkos in opstand tegen Nicephorus; deze wist Bardanes’ generaals, de latere keizers Michael
I en Leo V, voor zich te winnen, waarna Bardanes gevangen werd genomen en blind werd gemaakt; om de macht in de familie te houden kroonde Nicephorus
eind 803 zijn zoontje Staurakios tot medekeizer; hij sloot een verdrag (de Pax Nicephori) met
Karel de Grote, zonder deze evenwel als keizer te erkennen; dat had hij misschien maar beter wel kunnen doen,
want tussen 806 en 810 kwam het tot een oorlog tussen de beide grootmachten over het bezit van Venetië; het Byzantijnse Rijk had zich verplicht om tribuut te betalen aan
Kalief Harun al-Rashid (هَارُون ٱلرَشِيد, kalifaat van 14 september 786 tot 24 maart 809), maar Nicephorus vond het niet nodig om dit te betalen, zodat hij ook een nieuwe
Arabisch-Byzantijnse oorlog veroorzaakte: in 805 leed het Byzantijnse leger, aangevoerd door de keizer zelf, een zware nederlaag in de Slag bij Krasos in Phrygië; in 811
startte hij een invasie in Bulgarije en won tot twaamaal aan toe van khan Krum (Крум, reg. 803 - 814), maar in de Slag bij Pliska werd het Byzantijnse leger verslagen,
waarbij Nicephorus gedood werd; men zegt dat Krum Nicephorus’ schedel in zilver vatte en in het vervolg als drinkbeker gebruikte |
| 27 |
Σταυράκιος
(Latijn: Stauracius
zoon van Nicephorus I |
Σταυράκιος
(Latijn: Stauracius) |
Σταυράκιος
(Latijn: Stauracius) |
* ± 790 ,
† 11 januari 812 |
25 december 803 - 26 juli 811(met Nicephorus I);
26 juli 811 - 2 oktober 811 |
 |
Om het gezag van de dyanstie te waarborgen benoemde Nicephorus I zijn minderjarige zoontje al vroeg tot medekeizer; over Stauracius’ moeder is
niets bekend; wel weten we dat Nicephorus I op 20 december 807 een bruidsshow, een gebruikelijke gang van zaken in het Byzantijnse Rijk, om een vrouw voor de jonge
Stauracius te vinden; de keuze viel op Θεοφανώ (Theophano) van Athene, mogelijkwijze een verwant van Irene; in de Slag bij Pliska, waarin Nicephorus
werd gedood, liep Stauracius een dwarslaesie op; hij wist zwaargewond met nekele kameraden naar Adrianopel (het huidige Edirne) te vluchten; daar werd hij tot keizer
uitgeroepen; gezien de ernst van zijn verwondingen werd hij naar Constantinopel overgebracht om een opvolger aan te wijzen; de keuze viel op zijn zwager
Michael I Rhangabe, die getrouwd was met Stauracius’ oudere zus Procopia; Stauracius trok zich daarna terug in een klooster, waar hij drie maanden
later stierf: hetzij aan koudvuur, hetzij door zijn zus vergiftigd |
| 28 |
Μιχαὴλ Ῥαγγαβέ
(Latijn: Michael Rhangabus);
schoonzoon van Nicephorus I, zwager van Stauracius |
Μιχαὴλ Ῥαγγαβέ
(Latijn: Michael Rhangabus) |
Μιχαὴλ Ῥαγγαβέ Α´
(Latijn: Michael I Rhangabus, Nederlands: Michaël I Rangabe) |
* ± 770 ,
† 11 januari 844 |
2 oktober 811 - 11 juli 813 |
 |
Na zijn huwelijk met Procopia werd hij bevorderd tot curopalata (κουροπαλάτης), een sinds Iustinianus belangrijke functie, nl. majordomus of
hofmeier aan het keizerlijk paleis; hij voerde een politiek van verzoening en verlaagde de belastingen door Nicephorus I waren geheven, maar hij gaf
desondanks veel geld uit aan het leger, de bureaucratie en de kerk; omdat de orthodoxe kerk hem had geholpen aan de macht te komen, vervolgde hij de iconoclasten; in 812
heropende hij de onderhandelingen met de Franken en erkende Karel de Grote als „keizer” en
βασιλεύς van de Franken, maar niet als keizer van het Heilige Roomse Rijk; in ruil daarvoor kreeg Byzantium Venetië terug; in juni 813 vocht hij de Slag bij Versinicia
in de buurt van Adrianopel uit met de Bulgaren, nadat hij vredesvoorstellen van khan Krum (Крум, reg. 803 - 814) had afgewezen; het Byzantijnse leger verloor, de latere
keizer Leo V vluchtte van het slagveld en Michaël I Rangabe trad op 11 juli 813 af ten faveure van Leo V; onder naam Athanasius bracht hij zijn
verdere leven door als monnik op het eiland Prote, het huidige Kınalıada, waar hij op 11 januari 844 stierf; zijn twee nog levende zonen werden uit voorzorg
gecastreerd |
| niet-dynastieke keizer |
| 29 |
Λέων
(Latijn: Leo |
Λέων
(Latijn: Leo) |
Λέων Ε´
(Latijn: Leo),
bijgenaamd ὁ Ἀρμενῖος (de Armeniër) |
* ± 775 ,
† 25 december 820 |
12 juli 813 - 25 december 820 |
 |
Leo was een generaal die samen met Michaël I Rangabe had gestreden, maar in 813 kwam er blijkbaar een kink in de kabel en dwong hij zijn
oud-medestrijder en voorganger als keizer om af te treden; hij beëindigde de decennialange oorlogen met de Bulgaren - na de dood van khan Krum (Крум, reg. 803 - 814) in het
voorjaar van 814 - en leidde de tweede periode van iconoclasme in; hij gebruikte zijn iconoclastische politiek overigens vooral om de eigendommen van kloosters voor zichzelf
in te pikken; in 820 werd hij vermoord door aanhangers van Michaël II, ooit een van zijn betrouwbaarst geachte generaals, die hem opvolgde als keizer: op
Kerstavond bezocht Leo de nachtmis in de paleiskapel; een groep moordenaars, vermomd als kerstkoor, gooide z’n mantels af en bestormde de keizer, maar in het
schemerlicht zagen zij de dienstdoende priester aan voor de keizer en in de ontstane verwarring kreeg Leo een zwaar kruis te pakken waarmee hij zich trachtte te
verdedigen; dat lukte niet en in een oogwenk raakte een zwaard zijn arm; hulp van buiten kwam niet, omdat de samenzweerders de deur hadden gebarricadeerd; hij viel gewond
neer voor het communie-altaar en werd in stukken gehakt; de losse stukken werden zonder plichtplegingen in de sneeuw gedumpt
|
| Amorische dynastie |
| 30 |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael) |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael) |
Μιχαήλ Β´
(Latijn: Michael II,
Nederlands: Michaël II),
bijgenaamd Ψηλλος (Stotteraar), Τραυλός (Stotteraar) en
ὁ ἐξ Ἀμορῖου (uit Amorium) |
* 770 ,
† 2 oktober 829 |
25 december 820 - 12 mei 821;
12 mei 821 - 2 oktober 829
(met Theophilus) |
 |
De moordenaars snelden naar de gevangenis om Michael te bevrijden, maar Leo V droeg de sleutels daarvan op zijn lichaam en omdat het onmogelijk
was om zo vroeg in de ochtend een smid te vinden, kroonden zij Michael tot keizer met de ijzeren boeien nog om zijn benen; Leo’s familie - inclusief zijn moeder
en weduwe Theodosia - werden naar kloosters op de Prinseneilanden verbannen en Leo’s vier zonen werden met zo’n bruut geweld gecastreerd dat een van hen tijdens
de „operatie” kwam te overlijden; en dat terwijl Leo V en Michaël II tevoren nog goede vrienden waren geweest; de nieuwe keizer was geboren in Amorium (het huidige
Hisarköy, in de provincie Afyonkarahisar, Anatolië), vandaar een van zijn bijnamen; hij overleefde in 821-823 ternauwernood een opstand van legerleider Thomas de Slaaf die
gesteund werd door de Abbasidenkalief Al-Ma’mun en khan Omurtag van Bulgarije, die hem bijna zijn troon had gekost; de latere jaren van zijn regering werden gekenmerkt
door een tweetal militaire rampen, nl. het verlies van Kreta aan de Saracenen in 824-826 en het begin van de Arabische verovering van Sicilië door de verovering van Syracuse
in 827; op religieus gebied blies hij het hernieuwde iconoclasme, dat onder Leo V al een voorzichtige aanvang had genomen, met volle kracht nieuw leven in; Michael en zijn
vrouw Thecla hadden één zoon, de latere keizer Theophilus
|
| 31 |
Θεόφιλος
(Latijn: Theophilus)
zoon van Michaël II, peetzoon van Leo V |
Θεόφιλος
(Latijn: Theophilus) |
Θεόφιλος
(Latijn: Theophilus) |
* ± 812 ,
† 20 januari 842 |
12 mei 821 - 2 oktober 829
(met Michaël II);
2 oktober 829 - 20 januari 842 |
 |
In tegenstelling tot zijn vader kreeg Theophilus een zeer behoorlijke opvoeding (van Johannes Hylilas, de grammaticus) en hij was een groot
bewonderaar van muziek en kunst; maar hij zette het iconoclasme met nog meer geweld voort: in 832 vaardigde hij een edict uit waarin hij de aanbidding van iconen ronduit
verbood; hij vond zichzelf erg rechtvaardig, wat resulteerde in de executie van de samenzweerders die zijn vader hadden geholpen Leo V van de troon te
stoten; omdat de Saracenen onder Al-Ma’mun in 830 Anatolië binnenvielen en in 831 Palermo innamen en het Emiraat van Sicilië stichtten, was Theophilus gedwongen een
tweefrontenoorlog te vechten; na diverse nederlagen sloot hij in 833 een vernederende vrede met de Abbasiden (hij moest een schatting van 100.000 gouden dinars betalen en
7000 krijgsgevangenen teruggeven); in 837 boekte Theophilus enkele militaire successen in Mesopotamië, maar in 838 zette de nieuwe kalief, Al-Mu’tasim (net als
Al-Ma’mun een zoon van Harun al-Raschid) een nieuwe veldtocht tegen Anatolië op poten en nam Ancyra (Ankara) en Amorium in; de kalief was de eerste die mammelukken
in zijn leger opnam; in die tijd sloot Theophilus wel vrede met het Omajjaden-Emiraat van Córdoba, dat zijn nieuwe bondgenoot werd in de strijd tegen de Abbasiden; begin 842
stuurde Al-Mu’tasim een enorme vloot naar Constantinopel, die echter door een storm werd vernietigd; maar noch Al-Mu’tasim noch Theophilus heeft dit ooit
vernomen, want eerstgenoemde stierf op 5 januari 842, Theophilus twee weken later, op 20 januari, aan dysenterie; de keizer was gehuwd met Theodora (II) (* ± 810 ,
† 867), een dochter van een Paphlagonische edelman, die na de dood van Theophilus regentes werd in naam van hun minderjarige zoon Michaël III
|
| 32 |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael) |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael) |
Μιχαήλ Γ´
(Latijn: Michael III, Nederlands: Michaël III),
bijgenaamd ὁ Μέθυσος (de Dronkaard) |
* 9 of 10 januari 840 ,
† 24 september 867 |
20 januari 842 - 15 maart 856
(met Theodora II als regentes);
15 maart 856 - 26 mei 866;
26 mei 866 - 24 september 867
(met Basilius I) |
 |
Michaël was nauwelijks twee jaar oud toen zijn vader stierf en zijn moeder Thoeodora II nam tezamen met enkele getrouwen het regentschap op zich;
zij maakte voorgoed een einde aan het iconoclasme; toen hij zestien was en de troon had moeten bestijgen, wilde zijn moeder de macht niet afstaan, maar met behulp van zijn
ooms Bardas - een broer van Theodora II - en Petronas greep Michaël de macht en na een nieuwe poging tot een staatsgreep door zijn moeder in 857 werden zij en Michaëls zussen
naar een klooster verbannen; er waren tussen 853 en 863 wat schermutselingen met de Arabieren, die soms werden verloren en soms gewonnen; in 855 en 856 kwamen daar hernieuwde
moeilijkheden met de Bulgaren bij, maar die werden verslagen door de Franken onder Lodewijk de Duitser,
zodat de Byzantijnen aan het westfront weer enigszins op adem konden komen; onder invloed van Bardas en Photios - patriarch van Constantinopel van 858 tot 867 en van 877
tot 886 herstelde Michaël kapotte steden, heropende hij gesloten kloosters en reorganiseerde hij de keizerlijke universiteit in het Maganaurapaleis met Leo de Wiskundige
aan het hoofd; hij steunde voorts de (mislukte) missie van de heiligen Cyrillus en Methodius naar de Khazaren, vooral om de uitbreiding van het jodendom on der de Khazaren
tegen te houden; een volgende missie van de twee heiligen, naar Moravië, had meer succes, o.a. dankzij de invoering van het Glagolitische alfabet (later vereenvoudigd tot het
Cyrillische alfabet); dit alles had tot gevolg dat de regering van Michaël III beschouwd kan worden als het begin van de bloeitijd van het Byzantijnse Rijk;
zijn huwelijk met Eudokia Dekapolitissa bleef kinderloos, maar de keizer wilde geen schandaal riskeren door zijn maîtresse Eudokia Ingerina te trouwen; hij liet deze
trouwen met zijn favoriete kamerheer en latere keizer Basilius; terwijl Michaël onverdroten verder ging met zijn buitenechtelijke relatie, werd
Basilius tevredengesteld met Michaëls zus Thecla, die speciaal voor dit doel was teruggehaald uit het klooster waar ze eerder naartoe was verbannen; Basilius kreeg steeds
meer invloed op Michaël en in april 866 wist hij de keizer ervan te overtuigen dat Bardas een samenzwering tegen hem op poten zette en hij kreeg toestemming om Bardas
te vermoorden; op 26 mei van dat jaar werd Basilius tot medekeizer gekroond en geadopteerd door de veel jongere Michaël III. Waarschijnlijk diende deze gang van zaken
alleen maar om de weg naar de troon vrij te maken voor Eudokia Ingerina’s zoon Leo, die in werkelijkheid Michaëls zoon was; jaloers geworden op
een andere gunsteling van Michaël, een zekere Basiliskianos, liet Basilius Michaël vermoorden terwijl die stomdronken op bed lag;
|
| Macedonische dynastie |
| 33 |
Βασῖλειος
(Latijn: Basilius)
adoptiefzoon van Michaël III |
Βασῖλειος
(Latijn: Basilius) |
Βασῖλειος Α´
(Latijn: Basilius),
bijgenaamd ὁ Μακεδών (de Macedoniër) |
* 811 ,
† 29 augustus 886 |
26 mei 866 - 24 september 867
(met Michaël III);
24 september 867 - 29 augustus 886 |
 |
Basilius was geboren in Macedonië, maar had Armeense voorouders; dankzij allerlei intriges, hierboven beschreven, wist hij zich letterlijk op te werken van de boerenschuur
naar de troonzaal; hij was de grondlegger van de Macedonische dynastie (die van 867 tot 1056 aan de macht zou blijven); ondanks de nare manier waarop hij aan de macht was
gekomen leverde hij toch uitstekend werk, o.a. voor de ontwikkeling van de rechtswetenschap; onder zijn regering kwam Byzantium helemaal tot bloei; onder zijn bewind kwam
de Slavische wereld in de vaste greep van de Byzantijns-christelijke cultuur, onder meer door de missie van Cyrillus en Methodius; omdat de Abbasiden in het oosten en de
Bulgaren in het noorden druk bezig waren met (burger)oorlogen, kwam het rijk in rustig vaarwater; Basilius maakte handig gebruik van de situatie door de Dalmatische kust,
Zujid-Italië en gebieden in het oosten te heroveren; op 20 augustus 886 doorboorde een in het nauw gedreven hert tijdens een jachtpartij de keizer met zijn gewei; een tak
van het gewei bleef haken achter de gordel van de keizer, waardoor hij werd meegesleept; Basilius werd weliswaar bevrijd door een bediende, maar hij was al dodelijk gewond
en overleed negen dagen later aan inwendige bloedingen
|
| 34 |
Λέων
(Latijn: Leo)
zoon van Michaël III of Basilius I |
Λέων
(Latijn: Leo) |
Λέων Ϛ´
(Latijn: Leo VI),
bijgenaamd ὁ Σοφός (de wijze) of ὁ Φιλόσοφος (de Filosoof) |
* 19 september 866 ,
† 11 mei 912 |
6 januari 870 - september 879
(met Basilius I);
september 879 - 29 augustus 886
(met Basilius I en Alexander);
29 augustus 886 - 15 mei 908;
15 mei 908 - 11 mei 912
(met Constantijn VII) |
 |
Hij was ofwel de zoon van Michaël III of van Basilius I; in 883 werd hij gevangengezet op beschuldiging van samenzwering tegen de
keizer, die dus misschien wel zijn vader was; nadat hij in 886 eenmaal de troon had bestegen, ontpopte hij zich als een groot wetgever en schrijver van een aantal stukken
religieuze poëzie, waarmee hij zijn erenaam de Wijze verdiende; hij hervormde het staatsbestel dat steeds meer gecentraliseerd en autocratisch werd; aan de oostgrens
waren er voortdurend schermutselingen en op de Balkan werden de Bulgaren onder khan Simeon I (reg. 893 - 927) weer agressief; hoewel Leo een verbond sloot met de Magyaren
(Hongaren) om de Bulgaren in de rug aan te vallen, werden de Byzantijnen in 896 verslagen en moesten grote gebieden afstaan en zware schattingen betalen; in 902 namen de
Arabieren Taormina in, waardoor ze na 75 jaar strijd eindelijk heel Sicilië in handen kregen; zij vielen twee jaar ook Thsessaloniki aan en richtten er een verschrikkelijk
bloedbad aan; Leo begon meer aan de verdedigingswerken te doen en in 905 werd de Arabische vloot in de Egeïsche Zee verslagen, maar een expeditie naar hun uitvalsbasis
Kreta liep weer op een ramp uit; in 911 slaagde Leo er wel in om een handelsovereenkomst te sluiten met het Kievse Rijk; Leo trouwde maar liefst vier maal en veroorzaakte
daarmee een schandaal, hoewel alleen zijn vierde vrouw, met wie hij pas na de geboorte van Constantijn VII illegaal getrouwd was, hem een zoon schonk;
de patriarch van Constantinopel, Nicolaas Mysticus, ontzegde hem zelfs de toegang tot de Hagia Sophia; Leo riep daarop de hulp in van paus
Sergius III, die de patriarch maar al te graag een hak zette; de patriarch werd in 907 afgezet en vervangen
door een de keizer meer welwillend gezind exemplaar; Leo stierf op 12 mei 912 en liet het rijk na aan zijn broer Alexander, omdat zijn zoon Constantijn
nog te jong was
|
| 35 |
Άλέξανδρος
(Latijn: Alexander)
zoon van Basilius I,
broer of halfbroer van Leo VI |
Άλέξανδρος Αὔγουστος
(Latijn: Alexander Augustus) |
Άλέξανδρος
(Latijn: Alexander) |
* 23 november 870 ,
† 6 juni 913 |
september 879 - 29 augustus 886
(met Basilius I en Leo VI);
29 augustus 886 - 15 mei 908
(met Leo VI);
15 mei 908 - 11 mei 912
(met Leo VI en Constantijn VII);
11 mei 912 - 6 juni 913 |
 |
Na het overlijden van zijn oudste zoon Constantijn benoemde Basilius I hem in 879 tot mede-keizer, een titel die hij gedurende de regering van
Leo VI behield (behalve korte tijd in 904 toen hij verdacht werd van betrokkenheid bij een moordaanslag op zijn (half)broer); hij viel vooral op door
zijn overmatig drankverbruik en bezoeken aan orgiën; hij zegde de in 904 met de Bulgaren gesloten vredesverdragen op en weigerde hen nog langer tribuut te betalen en hij
herstelde de door Leo VI verbannen patriarch van Constantinopel, Nicolaas de Mysticus, in zijn functie: een twistziek en rancuneus man, die de interne vrede van Kerk en
Rijk voortdurend in het gedrang bracht; Alexander overleed door een beroerte na een spelletje polo in volle zon of, volgens een alternatieve versie, na het brengen van
heidense offers aan de beelden in het Hippodroom; met een van deze beelden, een bronzen everzwijn, zou hij zich zodanig geïdentificeerd hebben dat hij het had laten voorzien
van gouden slagtanden en genitaliën in de hoop zo zijn eigen impotentie te genezen, waarmee hij als gevolg van zijn levensstijl te kampen had, net als met een
rottend gebit
|
| 36 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
zoon van Leo VI,
broer van Alexander |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος Ζ´
(Latijn: Constantinus VII, Nederlands: Constantijn VII),
bijgenaamd Πορφυρογέννητος (de in het purper geborene) |
* 17 mei 905 ,
† 9 november 959 |
15 mei 908 - 11 mei 912
(met Alexander);
11 mei 912 - 6 juni 913 (?)
(mogelijk met Alexander als regent);
6 juni 913 - 919
(met zijn moeder, Zoë Karbonopsina);
919 - 17 december 920;
17 december 920 - 20 mei 921
(met Romanos I) |
 |
Constantijn werd geboren als buitenechtelijk kind van Leo VI en diens toenmalige maîtresse Zoë Karbonopsina („met de koolzwarte ogen”), de
latere vierde echtgenote/weduwe van Leo; om toch een legitiem tintje aan de baby te geven, baarde Zoë hem in de Purperen Kamer van het keizerlijk paleis (waarin normaliter
alle wettige keizerlijke kinderen geboren werden), vandaar zijn bijnaam Porphyrogennetos; toen zijn broer Alexander stierf, was Constantijn pas acht jaar
oud; zijn moeder werd tot 919 regentes; daarna pleegde admiraal Romanus Lecapenus een staatsgreep en dwong Constantijn te trouwen met zijn dochter Helena
Lecapena; op 17 december 920 werd Romanus gekroond tot medekeizer, een jaar later werd deze de eerste keizer; Romanus staat bekend onder de bijnaam „de zachtmoedige
usurpator”, omdat Constantijn bij zijn afzetting geen haar op zijn hoofd werd gekrenkt |
| 37 |
Ռոմանոս
(Grieks: Ῥωμανός,
Latijn: Romanus) |
Ῥωμανός
(Latijn: Romanus) |
Ῥωμανός Α´
(Latijn: Romanus I),
bijgenaamd Λακαπήνος (Latijn: Lecapenus, Afkomstig uit Lakape) |
* ± 870 ,
† 15 juni 948 |
17 december 920 - 20 mei 921
(met Constantijn VII);
20 mei 921 - 25 december 924
(met Christophorus;
25 december 924 - augustus 931
(met Christophorus, Stephanus en
Constantijn (VIII))
augustus 931 - 20 december 944(met Stephanus en Constantijn (VIII)) |
 |
Zoals zijn bijnaam al aangeeft, was hij afkomstig uit Lakape in Cappadocië; zijn vader was een eenvoudige boer van Armeense afkomst, die ooit in een veldslag het leven
van keizer Basilius I had gered en daarom was opgenomen in de keizerlijke garde; Romanus zelf klom op tot admiraal; hij huwde zijn dochter Helena uit
aan Constantijn VII en kreeg op die manier steeds meer invloed op de jonge keizer; conflicten met de Bulgaren gingen verder, tot Romanus’ kleindochter
Maria - na haar huwelijk: Irene - in 927 werd uitgehuwelijkt aan tsaar Peter I van Bulgarije (reg. 927 - 969); ook sloot Romanus in dat zelfde jaar een verdrag met
Časlav Klonimirović (Servisch: Часлав Клонимировић), de eerste zelfstandige vorst van Servië; door deze verdagen en door het betalen van schatting aan de Hongaren was het
aan de noordgrens van Byzantium rustig, hetgeen Romanus in staat stelde meer troepen naar het oosten te sturen om de Arabieren te bestrijden; hij heroverde Malatya op hen;
in 921 kroonde Romanus zijn zoon Christophorus tot medekeizer, in 924 werden ook zijn zoons Stephanus en
Constantijn (VIII) medekeizers; Christophorus stierf in 931 voor hij zijn vader kon opvolgen; de andere twee zoons en medekeizers dwongen Romanus op 16
of 20 december 944 om af te treden en monnik te worden op het eiland Proti (nu Kınalıada, een van de Prinseneilanden in de Zee van Marmara), waar hij in 948 overleed; hij
werd begraven in het door hem gebouwde Myrelaionpaleis (nu: Bodrum Moskee)
|
| 38 |
Χριστόφορος
(Latijn: Christophorus)
zoon van Romanus I |
Χριστόφορος
(Latijn: Christophorus) |
Χριστόφορος
(Latijn: Christophorus),
bijgenaamd Λακαπήνος (Latijn: Lecapenus, Afkomstig uit Lakape) |
* ± 890/895 ,
† 931 |
20 mei 921 - 25 december 924
(met Romanus I);
25 december 924 - augustus 931
(met Romanus I, Stephanus en Constantijn (VIII)); |
 |
Christophorus was de oudste zoon van Romanus I en werd in 921 door zijn vader als medekeizer gekroond; op 8 oktober 927 werd zijn dochter Helena
uitgehuwelijkt aan tsaar Peter I van Bulgarije (reg. 927 - 969) als onderdeel van een vredesakkoord; het was in die tijd zeer ongebruikelijk om een Byzantijnse
preinses uit te huwelijken aan een buitenlandse heerser; Christophorus, de enige zoon van Romanus I die capabel zou zijn om te regeren, had een zwakke gezondheid en
stierf in augustus 931
|
| 39 |
Στέφανος
(Latijn: Stephanus)
zoon van Romanus I |
Στέφανος
(Latijn: Stephanus) |
Στέφανος
(Latijn: Stephanus),
bijgenaamd Λακαπήνος (Latijn: Lecapenus, Afkomstig uit Lakape) |
* ? ,
† 18 april 963 |
25 december 924 - augustus 931
(met Romanus I, Christophorus en Constantijn (VIII));
augustus 931 - 20 december 944
(met Romanus I en Constantijn (VIII));
20 december 944 - 27 januari 945
(met Constantijn (VIII)) |
 |
Stephanos was de tweede zoon van Romanus I; samen met zijn jongere broer Constantijn was hij berucht om zijn morele verval, neiging tot
intrigeren en omkoopbaarheid; na de dood van Romanus’ oudste zoon Christophorus, die wél wilde deugen, stelde Romanus I een testament op,
waarin hij nadrukkelijk stelde dat Constantijn VII Porphyrogennetos na zijn - Romanus’ - dood weer de hoogste rang in het rijk zou bekleden; de broertjes,
die van de voormalige keizer weinig goeds te verwachten hadden, dwongen hun zieke vader daarom in 944 in een klooster te gaan; nog geen maand na het verkrijgen van hun
keizerschap beraamden ze een samenzwering tegen Consantijn VII en werden daarop gearresteerd en naar het eiland Proti verbannen, waar ze zich bij hun vader voegden
|
| 40 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
zoon van Romanus I |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος (Η´)
(Latijn: Constantinus (VIII), Nederlands: Constantijn (VIII)),
bijgenaamd Λακαπήνος (Latijn: Lecapenus,
Afkomstig uit Lakape) |
* ? ,
† ± 946/948 |
25 december 924 - augustus 931
(met Romanus I, Christophorus en Stephanus);
augustus 931 - 20 december 944
(met Romanus I en Stephanus);
20 december 944 - 27 januari 945
(met Stephanus) |
 |
Constantijn was de derde zoon van Romanus I; samen met zijn oudere broer Stephanus was hij berucht om zijn morele verval, neiging tot
intrigeren en omkoopbaarheid; na de dood van Romanus’ oudste zoon Christophorus, die wél wilde deugen, stelde Romanus I een testament op,
waarin hij nadrukkelijk stelde dat Constantijn VII Porphyrogennetos na zijn - Romanus’ - dood weer de hoogste rang in het rijk zou bekleden; de broertjes,
die van de voormalige keizer weinig goeds te verwachten hadden, dwongen hun zieke vader daarom in 944 in een klooster te gaan; nog geen maand na het verkrijgen van hun
keizerschap beraamden ze een samenzwering tegen Constantijn VII en werden daarop gearresteerd en naar het eiland Proti verbannen, waar ze zich bij hun vader voegden
|
| Macedonische dynastie |
| 41 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
zoon van Leo VI,
broer van Alexander |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος Ζ´
(Latijn: Constantinus VII, Nederlands: Constantijn VII),
bijgenaamd Πορφυρογέννητος (de in het purper geborene) |
* 17 mei 905 ,
† 9 november 959 |
27 januari 945 - 6 april 645;
6 april 945- 9 november 959
(met Romanus II) |
 |
Na zijn afzetting op 20 mei 921 keerde hij op verzoek van het volk op 27 januari 945 terug als keizer; de twee jongste, incompetente zoontjes van Romanus
I werden in ballingschap gestuurd; hij vaardigde een wet uit die boeren moest beschermen tegen machthebbers die hun land afpakten; er heerste nu vrede met Bulgarije,
maar de Magyaren (Hongaren) deden in die tijd enkele aanvallen op het rijk; de aandacht kon hierdoor op de strijd met de Arabieren gericht blijven; er werden
vriendschapsverdragen gesloten met kalief Abd al-Rahman III (reg. 912 - 961) in Córdoba in Spanje, diverse Arabische staten en
Otto de Grote. In 957 liet de Russische prinses Olga van Kiev (reg. 945 - 969) zich in Constantinopel
dopen, waarbij ze de naam Helena aannam: de eerste heerser van het Kievse Rijk die overging naar het christendom en haar bezoek aan de keizer legde de grondslag voor
bijzonder goede betrekkingen met de groeiende macht in het voorheen zo barbaarse noorden
|
| 42 |
Ῥωμανός
(Latijn: Romanus)
zoon van Constantinus VII Porphyrogennetos ) |
Ῥωμανός
(Latijn: Romanus) |
Ῥωμανός Β´
(Latijn: : Romanus II) |
* 938 ,
† 15 maart 963 |
6 april 945 - 9 november 959
(met Constantinus VII Porphyrogennetos);
9 november 959 - 15 maart 963 |
 |
Na het overlijden van zijn eerste vrouw Bertha, omgedoopt tot Eudokia, in 949 hertrouwde hij in 956 met een zekere Anastaso, wier naam hij veranderde in Theophano;
hij zuiverde het keizerlijk hof door de meeste van zijn vaders medewerkers te vervangen door zijn eigen vrienden of die van zijn vrouw; onder leiding van
zijn generaal Nicephorus II Phocas werden Kreta (960) en Cilicië met Aleppo (962) heroverd op de moslims; diens broer Leo Phocas sloeg intussen een
aanval van de Magyaren (Hongaren) op de Balkan af; Romanus zelf was een tamelijk onbekwame keizer, maar dankzij zijn tweede vrouw en zijn gelukkige hand van het kiezen van
bureaucraten kunnen we zijn bestuur toch als doeltreffend beschouwen; onder zijn leiding maakten de kunsten een bloeitijd door; na een vermoeiende jachtpartij werd Romanus
II plotseling ziek en overleed op 15 maart 963; boze tongen beweerden dat keizerin Theophano daar de hand in had gehad, net als in de dood van haar schoonvader,
Constantinus VII Porphyrogennetos, een paar jaar eerder
|
| 43 |
Νικηφόρος Φωκᾶς
(Latijn: Nicephorus Phocas) |
Νικηφόρος Φωκᾶς
(Latijn: Nicephorus Phocas) |
Νικηφόρος Β´ Φωκᾶς
(Latijn: Nicephorus II Phocas) |
* ± 912 ,
† 10/11 december 969 |
16 augustus 963 - 10/11 december 969 |
 |
Na de dood van Romanus II werd de succesvolle generaal met de steun van het leger en het volk keizer als regent voor de jonge keizers Basilius II en
Constantijn VIII; hij trouwde de keizerin-weduwe Theophano; in zijn tijd als generaal had hij Kreta en Cilicië terugveroverd; als keizer veroverde hij
ook Cyprus (in 965) en Noord-Syrië met Antiochië (in 969) op de moslims; met de Russische grootvorst van Kiev, Svjatoslav I (reg. 962 - 972) annexeerde hij in 968 het
oostelijk deel van het Bulgaarse Rijk, maar met de keizer van het Heilige Roomse Rijk, Otto I de Grote,
kwam hij wegens de Byzantijnse bezittingen in Zuid-Italië in conflict; hij remde de sociale politiek van zijn voorgangers af door de enorme grondbezitsvorming van de
kerk en de kloosters in te perken; hij werd vermoord en opgevolgd door zijn neef en voormalige medestrijder Johannes I Tzimisces, een jonge Armeense
veldheer, die intussen de minnaar van Theophanu was geworden
|
| 44 |
Յոհաննես
(Grieks: Ιωάννης
(Latijn: Ioannes,
Nederlands: Johannes)
neef van Nicephorus II Phocas |
Ιωάννης
(Latijn: Ioannes,
Nederlands: Johannes) |
Ιωάννης Α´
(Latijn: Ioannes I,
Nederlands: Johannes),
bijgenaamd Τζιμισκής, Latijn: Tzimisces, afgeleid van het
Armeense woord Չմշկիկ, dat „rode laars” betekent of van de Armeense plaatsnaam Չմշկածագ (nu: Çemişgezek in de Turkse provincie Tunceli), waar Johannes geboren was
|
* 924 ,
† 10 januari 976 |
19 december 969 - 10 januari 976 |
 |
Johannes was een succesvol veldheer van Armeense afkomst, die in eerste instantie getrouwd was met Maria Skleraina, een telg uit de machtige Skleros-familie die echter al spoedig doodging;
rond het jaar 969 werd Johannes verliefd op keizerin Theophano en samen met haar bedacht hij manieren om Nicephorus II uit de weg te ruimen, hetgeen ze
in de nacht van 10 op 11 december 969 ook ten uitvoer brachten; na deze moord kwam Nicephorus’ neef Bardas, een zoon van generaal Leo Phocas, in opstand tegen
Johannes; de opstand mislukte en Leons ogen werden uitgestoken; Leons dochter Sophia trouwde met haar neef Konstantinos Skleros en werd moeder van Theophanu, echtgenote van
Otto II en dus keizerin van het Heilige Roomse Rijk; Johannes vocht intussen verscheidene campagnes tegen
de Russische grootvorst van Kiev, Svjatoslav I (reg. 962 - 972), die hij middels een overwinning in de Slag bij Arcadiopolis (het huidige Lüleburgaz, 970), de gevangenneming
en castratie van tsaar Boris II van Bulgarije (reg. 969 - 977) en het in bezit nemen van Oost-Bulgarije succesvol kon afsluiten; in 974 begon hij veldtocht naar het
Abbasidenrijk, waarin hij delen van Syrië veroverde; in 976 overleed hij op de terugweg van een veldtocht
|
| 45 |
Βασῖλειος
(Latijn: Basilius)
zoon van Romanus II |
Βασῖλειος
(Latijn: Basilius) |
Βασῖλειος Β´ Πορφυρογέννητος
(Latijn: Basilius II),
bijgenaamd ὁ Βουλγαροκτόνος (de Bulgarendoder) |
* 958 ,
† 15 december 1025 |
22 april 960 - 15 maart 963
(met Romanus II);
16 augustus 963 - 10 december 969
(met Nicephorus II);
19 december 969 - 10 januari 976
(met Johannes I);
10 januari 976 - 15 december 1025 |
 |
Toen zijn vader Romanus II in 963 overleed, waren Basilius en zijn broer Constantijn VIII (IX) nog te klein om te regeren en
daarom waren achtereenvolgens Nicephorus II en Johannes I regenten; na de dood van de laatste werd Basilius II keizer en met een
regering van 39 jaar en 11 maanden was hij de langst regerende Romeinse keizer, negen jaar langer dan Augustus;
zijn regeringsperiode wordt niet voor niets het hoogtepunt van de Byzantijnse geschiedenis genoemd; officieel regeerde hij samen met zijn broer Constantijn
VIII (IX), maar omdat deze zich meer interesseerde voor feesten, mogen we Basilius II rustig als enige keizer beschouwen, al bleef zijn oom Basilius Lecapenus tot
985 de facto de eigenlijke heerser; de eerste jaren van Basilius als alleenheerser stonden in het teken van burgeroorlogen, o.a. tegen de machtige generaals Bardas
Skleros en Bardas Phocas; daarna consolideerde hij de oostgrens en onderwierp hij het (1e) Bulgaarse Rijk in z’n geheel; ook voerde hij geslaagde oorlog tegen de
Khazaren die het Byzantijnse deel van de Krim hadden ingepikt en tegen het Koninkrijk Georgië; als bestuurder ontpopte hij zich als hoeder van het Byzantijnse Rijk, die de
macht van de grootgrondbezitters aan banden legde; hij huwelijkte zijn zus Anna Porphyrogenneta - die twee dagen voor de dood van haar vader Romanus II werd geboren - uit aan
Vladimir I van Kiev (reg. 978 - 1015), hetgeen leidde tot de kerstening van de Russen; hoewel Basilius’ opvolgers voor het merendeel incapabele heersers waren, bleef
het rijk ook na zijn dood nog decennialang stabiel en voortvarend |
| 46 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
zoon Romanus II,
broer van Basilius II Porphyrogennetus |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος Η´ (Θ´)
(Latijn: Constantinus VIII (IX),
Nederlands: Constantijn VIII (IX)) |
* ± 960 ,
† 11 november 1028 |
15 december 1025 - 11 november 1028 |
 |
Officieel was hij al vanaf 10 januari 976 medekeizer van Basilius II Porphyrogennetus, maar hij heeft zich al die tijd alleen maar met feesten en
drank bezig gehouden en zonder enige verantwoordelijkheid voor het rijk te nemen, zelfs niet in tijden waarin zijn broer op veldtocht was; omdat een van de zonen van
Romanus I al een dikke maand keizer was geweest en soms Constantijn VIII werd en wordt genoemd, noemen we de nieuwe keizer maar
Constantijn VIII (IX), om elke vorm van verwarring te voorkomen; in zijn jeugd schijnt hij een
imposante gestalte bezeten te hebben, die echter door de roofbouw op zijn lichaam mettertijd verdween; toen hij op zijn 65e zijn broer opvolgde, kon hij door chronische
jicht nauwelijks nog op z’n benen staan, wat hem overigens niet van verdere drinkgelagen en orgiën afhield; de Anatolische arsitocratie maakte gebruik of liever gezegd
misbruik van de slappe houding van Constantijn en wendde haar invloed aan om de door Basilius ingevoerde landhervormingswetten in te trekken en zo duizenden boerenfamilies
van hun bestaan te beroven; net als zijn broer Basilius stierf Constantijn na nog geen drie jaar aan de macht te zijn geweest zonder mannelijke erfgenamen; de heerschappij
ging over op zijn dochter Zoë en haar echtgenoten en haar zus Theodora III
|
| 47 |
Ῥωμανός
(Latijn: Romanus)
schoonzoon van Constantijn VIII (IX), eerste echtgenoot van Zoë |
Ῥωμανός
(Latijn: Romanus) |
Ῥωμανός Γ´
(Latijn: Romanus III),
bijgenaamd ὁ Ἀργυρός (de Zilveren) |
* ± 968 ,
† 11 april 1034 |
15 november 1028 - 11 april 1034 |
 |
Op zijn sterfbed dwong Constantijn VIII (IX) de prefect van Constantinopel, Romanus, om met zijn inmiddels 48-jarige dochter Zoë
te trouwen; het huwelijk vond op 12 november 1028 plaats, een dag van Constantijns overlijden; drie dagen later werd hij gekroond tot keizer; hij was zeer ambitieus, maar
zijn pogingen om zelfstandig politieke beslissingen te nemen, faalden; hij gaf grote sommen geld uit voor bouwprojecten en als steun voor de kloosters; omdat hij daarbij
tegelijkertijd probeerde de belastingen te verlagen, ontstond er een begrotingstekort; in 1030 besloot hij de invasies van de Saracenen aan de oostgrens van zijn
rijk een halt toe te roepen en trok met een grote troepenmacht op naar Aleppo, maar werd in de buurt van Antiochië verslagen; hoewel de catastrofe nog enigszins
verzacht werd door de succesvolle verdediging van Edessa door Georgius Maniacus, generaal en later nog een poosje tegenkeizer, en een overwinning op de Arabische
vloot in de Adriatische Zee, was hij zijn aanvankelijke populariteit voorgoed kwijt; zelfs zijn vrouw Zoë keerde zich van hem af en richtte haar pijlen op de jonge
kamerheer Michael, met wie ze trouwde op de dag dat haar eerste man, Romanus, door vergiftiging stierf |
| 48 |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael,
Nederlands: Michaël) |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael,
Nederlands: Michaël) |
Μιχαήλ Δ´
(Latijn: Michael IV,
Nederlands: Michaël IV),
bijgenaamd ὁ Παφλαγών (de Paphlagoniër) |
* 1010 ,
† 10 december 1041 |
12 april 1034 - 10 december 1041 |
 |
Naar algemeen wordt aangenomen had keizerin Zoë, die verliefd was geworden op de jonge kamerheer, de latere Michaël IV, haar eerste man Romanus uit
de weg laten ruimen; de dag na de moord op Romanus III ontbood het stel patriarch Alexios I naar het paleis om de nieuwe keizer te kronen; de patriarch
weigerde dat aanvankelijk, maar de belofte van vijftig pond goud liet zijn gedachten snel veranderen; de door allerlei chronische ziekten, waaronder epilepsie, geplaagde
Michaël verloor na het huwelijk en de bijbehorende troonsbestijging al snel elke belangstelling voor Zoë; hij liet het bestuur van de staat over aan zijn broer, Ἰωάννης ὁ
Ὀρφανοτρόφος (Johannes Orphanotrophus), ook wel Ἰωάννης ὁ Εὐνοῦχος (Johannes de Eunuch) genoemd; deze wist het rijk administratief te versterken door financiële en militaire
hervormingen; tijdens het bewind van Michaël IV dan wel Johannes Orphanotrophus werd Edessa veroverd op de Seltsjoeken en een groot deel van Sicilië op de Saracenen, maar
vanaf 1040 kwamen diverse volkeren in het westen van het rijk in opstand: de Longobarden in Zuid-Italië en de Serven en de Bulgaren op de Balkan; Michaël wist hen te
overwinnen met behulp van een contingent Viking-huurlingen onder Harald Hardråde, de latere koning Harald III van Noorwegen (reg. 1047 - 1066); Michaël keerde ziek en wel
in triomf terug naar Constantinopel en stierf later dat jaar
|
| 49 |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael,
Nederlands: Michaël) |
Μιχαήλ
(Latijn: Michael,
Nederlands: Michaël) |
Μιχαήλ Ε´
(Latijn: Michael V,
Nederlands: Michaël V),
bijgenaamd ὁ Καλαφάτης (de Breeuwer) |
* ± 1015 ,
† 24 augustus 1042 |
13 december 1041 - 21 april 1042 |
 |
Zijn bijnaam dankt hij aan zijn vader Stephanos, die aanvankelijk schepen breeuwde, maar later onder patronage van zijn invloedrijke broer Johannes Orphanotrophus
admiraal van de Byzantijnse vloot werd; zijn moeder was een zus van Michaël IV, maar de werkelijke machthebber van het Byzantijnse Rijk was zijn
oom, de eunuch en minister Johannes Orphanotrophos, die zijn familie van Paphlagonische boeren naar Constantinopel had gehaald om ze in zijn kielzog carrière te laten
maken. Calaphates werd geadopteerd door de keizer en zijn vrouw Zoë, kort voordat Michaël IV in december 1041 kinderloos overleed: zo klom de van origine
eenvoudige jongen op tot keizer; omdat hij graag zelf de baas wilde zijn stuurde de jonge keizer meteen zijn oom, de eunuch-minister Johannes Orphanotrophus, naar een
klooster, in de nacht van 18 op 19 april 1042 gevolgd door Zoë en haar zus Theodora naar een klooster, maar omdat Constantinopel hem als een parvenu
beschouwde, bleef de stad op de hand van de oude keizerin; er ontstonden rellen, zodat Michaël binnen een paar dagen alweer gedwongen werd zijn wél in het purper geboren
tantes terug te roepen; hun wraak was zoet: Michaël V werden de ogen uitgestoken en hij werd gecastreerd, waarna hij op zijn beurt naar een klooster werd verbannen, waar
hij enkele maanden later overleed aan de gevolgen van een val van een ezel; Zoë en haar zuster Theodora III kwamen nu samen op de troon
|
| 50 |
Ζωή
(Latijn: Zoe,
Nederlands: Zoë)
dochter van Constantijn VIII (IX),
vrouw van Romanus III,
vrouw van Michaël IV |
Ζωή
(Latijn: Zoe,
Nederlands: Zoë) |
Ζωή
(Latijn: Zoe,
Nederlands: Zoë),
bijgenaamd Πορφυρογέννητη (Latijn: Porphyrogenita, de in het purper geborene) |
* ± 978 ,
† 1050 |
21 april 1042 - 11 juni 1042
(met Theodora III) |
 |
Na het verdrijven van Michael V namen de zussen Zoë en Theodora III, dochters van Constantijn VIII (IX),
gezamenlijk de troon over, hoewel ze een bloedhekel aan elkaar hadden; officieel was Zoë de senior keizerin en bij publieke optredens stond haar troon altijd een
paar centimeter voor die van Theodora, hoewel Theodora in de praktijk de drijvende kracht achter het heerseressenduo was; zij deden hun best om de miskleunen van de vorige
heersers recht te zetten; na twee maanden samen geregeerd te hebben trouwde Zoë met een van haar voormalige minnaars, Constantijn IX (X) Monomachus, en
gaf (haar deel van) de macht aan hem over; tijdens de kortdurende regeringsperiode van Zoë en Theodora verloor het Byzantijnse leger snel aan kracht en verschenen er voor
het eerst Turken in Oost-Anatolië
|
| 51 |
Θεοδώρα
(Latijn: Theodora)
dochter van Constantijn VIII (IX),
zus van Zoë |
Θεοδώρα
(Latijn: Theodora) |
Θεοδώρα Γ´
(Latijn: Theodora III),
bijgenaamd Πορφυρογέννητη (Latijn: Porphyrogenita, de in het purper geborene) |
* ± 980 ,
† 31 augustus 1056 |
21 april 2042 - 11 juni 1042
(met Zoë);
11 juni 1042 - 11 januari 1055
(met Constantijn IX (X)) |
 |
Na het verdrijven van Michaël V namen de zussen Zoë en Theodora III, dochters van Constantijn VIII (IX),
gezamenlijk de troon over, hoewel ze een bloedhekel aan elkaar hadden; officieel was Zoë de senior keizerin en bij publieke optredens stond haar troon altijd een
paar centimeter voor die van Theodora, hoewel Theodora in de praktijk de drijvende kracht achter het heerseressenduo was; zij deden hun best om de miskleunen van de vorige
heersers recht te zetten; na twee maanden samen geregeerd te hebben trouwde Zoë met een van haar voormalige minnaars, Constantijn IX (X) Monomachus, en
gaf (haar deel van) de macht aan hem over; tijdens de kortdurende regeringsperiode van Zoë en Theodora verloor het Byzantijnse leger snel aan kracht en verschenen er voor
het eerst Turken in Oost-Anatolië |
| 52 |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus)
derde echtgenoot van Zoë |
Κωνσταντῖνος
(Latijn: Constantinus) |
Κωνσταντῖνος Θ´ (Ι´)
(Latijn: Constantinus IX (X),
Nederlands: Constantijn IX (X)),
bijgenaamd ὁ Μονομάχος (hij die alleen
vecht) |
* ± 980/1000 ,
† 11 januari 1055 |
12 juni 1042 - 11 januari 1055
(met Theodora III) |
 |
Keizerin Zoë koos deze voormalige minnaar als haar derde echtgenoot, nadat diverse andere ex-minnaars van haar om uiteenlopende redenen waren
afgevallen als huwelijkskandidaat; omdat een van de zonen van Romanus I al een dikke maand keizer was geweest en soms Constantijn VIII
werd en wordt genoemd, noemen we de nieuwe keizer maar Constantijn IX (X), om elke vorm van verwarring te voorkomen; in 1050 stierf Zoë, zodat Constantijn de macht
daarna alleen nog maar hoefde te delen met zijn schoonzus Theodora; Constantijn werd gewdongen oorlog te voeren tegen o.a. het Kievse Rijk en de
Petsjenegen (een confederatie van Turkse stammen in het noorden van de Kaukasus, het zuiden van het tegenwoordige Rusland en het oosten van het huidige Oekraïne); de
Petsjenegen dienden vaak in het Byzantijnse leger, maar onmiddellijk na de invasie van de Turkse Seltsjoeken in Anatolië liepen zij over naar hun stamgenoten, wat uiteindelijk
- na de dood van Constantijn - in de Slag bij Manzikert (26 augustus 1071) zou resulteren in een overwinning van de gezamenlijke Turkse hordes op Byzantium; ten tijde van
Constantijn IX (X) werd de oostgrens tenminste nog geconsolideerd en zelfs iets nog naar het oosten verschoven toen Constantijn het rijke Armeense koninkrijk Ani annexeerde;
zelf hield hij vooral van feesten en zijn woeste uitvallen bij de minste verdenking van samenzwering waren berucht; hij stond onder invloed van zijn minnares Maria Skleraina;
er werd zelfs beweerd dat zijn van plan zou zijn geweest om Zoë ne Theodora te vermoorden; Constantijn begon de Armeense Kerk te vervolgen, in een desolate poging deze
kerk in de Orthodoxe Kerk te integreren; in 1054 kwam het tot een definitieve breuk tussen de Kerk van Rome en de Orthodoxe Kerk, nadat legaten van paus
Leo IX de patriarch van Constantinopel, Michaël Cerularius, in de ban deden; de breuk was een streep door de
rekening van Constantijn, die van plan was om samen met de pauselijke troepen op te trekken tegen de Noormannen, die gebruik hadden gemaakt van het vertrek van de
Byzantijnse generaal Georgius Maniacus in 1042 en zo Zuid-Italië hadden ingepikt; begin 1055 werd Constantijn ziek en stierf; na zijn dood werd Theodora zijn opvolgster
|
| 53 |
Θεοδώρα
(Latijn: Theodora)
dochter van Constantijn VIII (IX),
zus van Zoë |
Θεοδώρα
(Latijn: Theodora) |
Θεοδώρα Γ´
(Latijn: Theodora III),
bijgenaamd Πορφυρογέννητη (Latijn: Porphyrogenita, de in het purper geborene) |
* ± 980 ,
† 31 augustus 1056 |
11 januari 1055 - 11 januari 1055 |
 |
Na de dood van haar zus Zoë in 1050 had Theodora III zich teruggetrokken in een klooster, maar toen het rijk na de dood van Constantijn IX
(X) in 1055 zonder door alle partijen erkende heerser zat, werd Theodora voor een periode van anderhalf jaar alleenheerseres; zij weigerde een troonopvolger te benoemen,
ook toen ze eind augustus 1056 ziek werd als gevolg van een darmaandoening; op haar sterfdag, 31 augustus, kwamen haar adviseurs bijeen om te beslissen wie ze haar als
opvolger zouden aanbevelen; zij kozen Michaël Bringas, een bejaarde ambtenaar en voormalig minister, wiens voornaamste aantrekkingskracht was dat „hij minder
gekwalificeerd was om te regeren dan om door anderen geregeerd en geleid te worden.” Theodora kon niets meer zeggen, maar de adviseurs waren van mening dat zij op het
juiste moment had geknikt; onder de naam Michaël VI werd Bringas tot keizer gekroond, waarmee tevens feitelijk een einde kwam aan het 189-jarige bewind
van de Macedonische dynastie
|
| niet-dynastieke keizer |
| 54 |
Μιχαὴλ Βρῖγγας
(Latijn: Michael Bringas) |
Μιχαὴλ Βρῖγγας
(Latijn: Michael Bringas) |
Μιχαὴλ Ϛ´ Βρῖγγας
(Latijn: Michael Bringas,
Nederlands: Michaël Bringas),
bijgenaamd ὁ Στρατιωτικός (Van het leger) en ὁ Γέρων (de Oude Man) |
* ? ,
† 1059 |
31 augustus 1056 - 30 augustus 1057 |
 |
Toen hij door de adviseurs van keizerin Theodora als opvolger werd aangewezen, was hij al een oude man; meteen aan het begin van zijn regeerperiode
werd hij geconfronteerd met een opstand onder leiding van Theodosius Monomachus, een neef van de in 1055 gestorven Constantijn IX (X), maar die opstand
mislukte; in de rivaliteit tussen ambtelijke en militaire adel, die kenmerkend was voor de hele elfde eeuw in de Byzantijnse geschiedenis, koos hij duidelijk voor de
kant van de ambtenaren; volgens de Byzantijnse historicus Michaël Psellus zou Michaël VI tijdens een feestelijke ceremonie talrijke ambtenaren hoog bevorderd hebben en
de officieren in het openbaar berispte; deze in de ogen van het leger ten hemel schreiende onrechtvaardigheid dreef de officieren Isaäk Komnenos en
Nikephoros Bryennios ertoe het grootste deel van het leger tegen Michaël VI te mobiliseren; na een gewonnen slag in Frygië lukte het hun om Michaël tot aftreden te dwingen;
in tegenstelling tot veel andere Byzantijnse keizers die afgezet waren, werd hij niet blind gemaakt of anderszins verminkt, maar hij bracht de laatste twee jaar als monnik
door in een klooster
|
| dynastie van de Komnenen |
| 55 |
Ἰσαάκιος Κομνηνός
(Latijn: Isaacius Comnenus,
Nederlands: Isaäk Comnenus) |
Ἰσαάκιος Κομνηνός
(Latijn: Isaacius I Comnenus,
Nederlands: Isaäk Comnenus) |
Ἰσαάκιος Α´ Κομνηνός
(Latijn: Isaacius I Comnenus,
Nederlands: Isaäk I Comnenus) |
* ± 1007 ,
† 1 juni 1060 |
1 september 1057 - 22 november 1059 |
 |
Isaäk was de zoon van een zekere Manuel Komnenos Erotikos, een officier van Basilius II; op zijn sterfbed vertrouwde Manuel Isaäk en diens broer
Johannes toe aan de zorg van de keizer, die hen in het Stoudionklooster liet opvoeden en hun daarna hoge posities gaf; tijdens de regereingen van Basilius’ opvolgers
won Isaäk het vertrouwen van het leger, dat hem in 1057 zelfs - in eendrachtige samenwerking van de adel van Constantinopel - als keizer voordroeg; hij stichtte de
dynastie der Komnenen; zijn eerste daden als keizer bestonden uit het verzorgen van ambten aan de adel, die hen ver van de hoofdstad afhielden; verder deed hij een
poging de rijksfinanciën weer op orde te brengen; daardoor kwam hij in conflict met de patriarch van Constantinopel, Michaël I Cerularius, wat hij oploste door de
patriarch te verbannen; Isaäks hervormingen, die niet goed vielen bij de adel en de clerus, riepen een halt toe aan het verval van het rijk; zijn enige militaire activiteit
als keizer was gericht tegen de Magyaren (Hongaren) en de Petsjenegen (een confederatie van Turkse stammen in het noorden van de Kaukasus, het zuiden van het tegenwoordige
Rusland en het oosten van het huidige Oekraïne), die vanaf 1059 de noordelijke grens van het Byzantijnse Rijk destabiliseerden; kort na de succesvolle veldtocht werd hij
ziek; omdat hij dacht dat deze ziekte dodelijk was, wees hij
Constantijn X (XI) Ducas aan als zijn opvolger, waarbij hij dus zijn eigen broer Johannes, de vader van de latere keizer Alexius I
links liet liggen; hoewel Isaäk van zijn ziekte genas, keerde hij toch niet terug als keizer: hij dankte af en trok zich terug in het Stoudionklooster, waar hij nog
een half jaar als monnik leefde; zijn scholia bij de „Ilias” en enkele andere verhandelingen over de werken van Homerus zijn bewaard gebleven
|
| dynastie van de Doukai |
| 56 |
Κωνσταντῖνος Δούκας
(Latijn: Constantinus Ducas) |
Κωνσταντῖνος Δούκας
(Latijn: Constantinus Ducas) |
Κωνσταντῖνος Ι´ (ΙΑ´) Δούκας
(Latijn: Constantinus X (XI) Ducas,
Nederlands: Constantijn X (XI) Ducas) |
* 1006 ,
† 23 mei 1067 |
23 november 1059 - 23 mei 1067 |
 |
Deze Constantijn hield zich vooral bezig met het oeverloos debatteren over filosofie en theologie; vanaf het moment dat hij zijn tweede vrouw trouwde, Eudocia
Macrembolitissa, een nicht van patriarch Michael I Cerularius, nam zijn politieke invloed toe; hij steunde in 1057 het aan de macht komen van Isaäk I
Komnenos, maar begon zich gedurende diens regering steeds meer achter de keizerlijke bureaucratie op te stellen, die zich verzette tegen de hervormingen van de
nieuwe keizer; ondanks deze houding werd hij door Isaäk toch als opvolger gekozen toen deze op 22 november 1059 afdankte; Constantijn werd de dag erna gekroond, ondanks
het feit hij op het moment van aantreden al oud en ziek was; omdat een van de zonen van keizer Romanus I al een dikke maand keizer was geweest en soms
Constantijn VIII werd en wordt genoemd, noemen we de nieuwe keizer maar Constantijn X (XI), om elke vorm van verwarring te voorkomen; hij stichtte
de dynastie van de Doukai; gedurende zijn heerschappij bezetten de Noormannen het grootste deel van de overgebleven Byzantijnse territoria in Italië, terwijl de Magyaren
(Hongaren) Belgrado innamen; hij leed ook gevoelige nederlagen tegen de sultan van de Seltsjoeken, Alp Arslan (reg. 1063 - 1072); zoals dat gebruikelijk was in het
Byzantijnse Rijk wees Constantijn twee van zijn zoontjes, Michaël VII Ducas en Constantius Ducas, aan als medebestuurders en toen hij zijn einde
voelde naderen, was zijn laatste daad het afdwingen van een eed van zijn zijn tweede vrouw Eudocia om nooit te hertrouwen; genoemde zoontjes waren nog veel te jong om te
regeren, dus Eudocia moest regentes worden; zo gezegd, zo gedaan, maar op 1 januari van het daaropvolgende jaar hertrouwde ze ondanks haar eed met Romanus IV
Diogenes en kroonde hem prompt tot keizer
|
| 57 |
Ῥωμανός Διογένης
(Latijn: Romanus Diogenes)
tweede echtgenoot van Eudocia Makrembolitissa, de weduwe van Constantijn X Ducas |
Ῥωμανός Διογένης
(Latijn: Romanus Diogenes) |
Ῥωμανός Δ´ Διογένης
(Latijn: Romanus IV Diogenes) |
* ± 1030 ,
† 1072 |
1 januari 1068 - 1 oktober 1071 |
 |
Hoewel Michaël geen Ducas (Doukas) was, wordt hij door zijn huwelijk toch tot de dynastie der Doukai gerekend; door zijn huwelijk met Eudocia Macrembolitissa, de weduwe
van Constantijn X Ducas, en het verbreken van haar eed kwam Romanus dus op de Byzantijnse troon terecht; voor die tijd was hij - net als zijn vader - een
belangrijke generaal geweest, maar werd in 1067 gevangengezet op grond van het feit dat hij keizer wilde worden ten koste van de wettige erfgenamen van Constantijn X (XI);
omdat hij erin slaagde de keizerin-weduwe ervan te overtuigen dat híj de beste man was om de belangen van haar kinderen te verdedigen, trouwde zij met hem; naast de drie
kinderen uit Eudokia’s huwelijk met Constantijn - Michaël VII Ducas, Andronicus Ducas en Constantius Ducas - kreeg het nieuwe paar Romanus-Eudocia
nog twee kinderen: Leo Diogenes en Nicephorus Diogenes; zijn buitenlandse politiek stond geheel in het teken van de strijd tegen de oprukkende Turken;
aanvankelijk wist hij enkele overwinningen te behalven op de Seltsjoeken in Klein-Azië, maar op 26 augustus 1071 werd hij in de Slag bij Manzikert (nu: Malazgirt, even ten
noorden van het Vanmeer) werd hij door Alp Arslan (reg. 1063 - 1072) verslagen en gevangengenomen; een tijdje later werd hij tegen betaling van losgeld en het sluiten van
een wapenstilstand weer vrijgelaten, maar intussen hadden zijn politieke tegenstanders in Constantinopel, Constantijns zoon Michaël VII Ducas, tot keizer uitgeroepen;
Romanus probeerde in opstand te komen tegen izjn stiefzoon, maar werd ook nu weer verslagen; hij werd gevangengenomen en eind juni 1072 blind gemaakt: volgens ooggetuigen
stootte men driemaal een gloeiende ijzeren staaf in zijn oogkas; volgens een van die ooggetuigen, Michaël Attaleiates, ontstak de wond en kropen er maden in rond, die hem
letterlijk van zijn gezicht af vielen; hij werd naar Proti (nu Kınalıada, een van de Prinseneilanden in de Zee van Marmara) verbannen, waar hij enkele dagen later aan de
gevolgen van deze wond zijn laatste adem uitblies
|
| 58 |
Μιχαήλ Δούκας
(Latijn: Michael Ducas)
zoon van Constantijn X Ducas |
Μιχαήλ Δούκας
(Latijn: Michael Ducas) |
Μιχαήλ Ζ´ Δούκας
(Latijn: Michael VII Ducas;
Nederlands: Michaël VII Ducas),
bijgenaamd Παραπινάκης („Min een kwart”) |
* 1050 ,
† 1090 |
24 oktober 1071 - maart 1078 |
 |
Tijdens de niet eens al te lange afwezigheid van Romanus IV na de slag bij Manzikert werd de oudste zoon van Constantijn X Ducas,
Michaël door Romanus’ tegenstanders tot keizer uitgeroepen; de eerste maand van zijn regering bleef zijn moeder Eudocia Macrembolitissa echter voor regentes spelen,
maar daarna werd zij naar een klooster verbannen; aanvankelijk stond Michaël nog onder invloed van zijn adviseurs Michaël Psellus en Johannes Ducas, Michaëls oom, maar
gaandeweg nam de invloed van een eunuch aan het paleis, Nicephoritzes, toe; eigenlijk heette de ontmande man Nicephorus, maar vanwege zijn jonge leeftijd droeg hij de
verkleinnaam Nicephoritzes; vanwege zijn stenge belastinghervormingen, zijn bemoeienis met de graanvoorziening van Constantinopel en het totaal verwaarlozen van Klein-Azië
tegenover de steeds dichterbij komende Turken leverden de eunuch de haat op van vriend en vijand; Michaël VII kreeg intussen ook een bijnaam, Parapinaces (Min een kwart),
vanwege de devaluatie van de Byzantijnse munteenheid; Psellus, tevens historicus, omschreef Michaël VII als de beste keizer die het rijk ooit had gehad (dankzij de opvoeding
die Psellus zelf hem gegeven had), maar in werkelijkheid was hij juist een van de slechtste; zijn en Nicephoritzes’s wanbeleid leidden in 1077 tot twee enorme opstanden
en uiteindelijk tot de abdicatie van Michaël in maart 1078; Nicephoritzes werd daarbij gevangen genomen en gefolterd tot de dood erop volgde; gedurende Michaëls regering
verloor Byzantium Bari aan de Noormannen en een groot deel van Klein-Azië aan de Seltsjoeken, terwijl er een opstand op de Balkan uitbrak
|
| 59 |
Νικηφόρος Βοτανειάτης
(Latijn: Nicephorus Botaniates)
tweede echtgenoot van Maria van Alania, weduwe van Michaël VII Ducas |
Νικηφόρος Βοτανειάτης
(Latijn: Nicephorus Botaniates) |
Νικηφόρος Γ´ Βοτανειάτης
(Latijn: Nicephorus III Botaniates) |
* ± 1002 ,
† 10 december 1081 |
7 januari 1078 - 1 april 1081 |
 |
Nicephorus werd gedurende de regering van Constantijn IX (X) Monomachus generaal en was actief in het Byzantijnse leger tijdens de opstand van de
Petsjenegen (een confederatie van Turkse stammen die eeuwenlang in het noorden van de Kaukasus, het zuiden van het tegenwoordige Rusland en het oosten van het huidige
Oekraïne hadden gewoond, maar hun vleugels nu ook over de Balkan hadden uitgestrekt); na de verloren slag bij de Zygospas, waarbij de Petsjenegen alle Byzantijnse paarden
hadden neergeschoten, leidde Nicephorus zijn leger te voet naar Adrianopel (het huidige Edirne), wat hem zo’n prestige opleverde dat hij prompt tot magistratos
werd benoemd; hij speelde een belangrijke rol in de opstand van Isaäk I Comnenus tegen Michaël Bringas; onder Romanus
III Diogenes raakte hij uit de gratie en werd hij verbannen, maar Michaël VII Ducas haalde hem terug om weerstand te bieden aan de steeds verder
oprukkende Saltsjoeken; in 1078 kwam het leger in opstand tegen het bewind van Michaël VII en zijn minister Nikephoritzes; het Byzantijnse leger in Anatolië riep hierop
Nicephorus Botaniates uit tot basileus, terwijl de westerse troepen tegelijkertijd generaal Nicephorus Bryennius uitriepen tot basileus; Botaniates riep
zichzelf eind 1077 uit tot keizer en werd gekroond op 7 januari van het jaar daarop; hij bood Bryennius het medekeizerschap aan, maar die weigerde en werd vervolgens
blind gemaakt; een tweede huwelijk met Maria van Alania, de weduwe van Michaël VII Ducas gaven Botaniates’ keizerschap een legaal tintje en leverden hem een plaatsje in
de dynastie van de Ducae (Doukai) op; behalve interne spanningen en de voortdurende dreiging van de Turken stond zijn regering in het teken van de dreigende invasie van
Robert Guiscard, de Noormannenhertog van Apulië, Calabrië en Sicilië (reg. 1059-1085), die het verbreken van de verloving tussen zijn dochter Helena en de zoon van Michaël
VII Ducas als aanleiding voorwendde om Byzantium aan te vallen; Alexius I Comnenus werd erop uitgestuurd om de Normandische dreiging het hoofd
te bieden, maar in plaats daarvan gooide die het op een akoordje met zijn oudoom Johannes Ducas om de keizerkroon te bemachtigen; de jonge Ducas kwam in opstand en nam
Constantinopel in en dwong Nicephorus op 1 april 1081 af te treden; Nicephorus verstopte zich in de Hagia Sophia terwijl Alexius’ troepen de stad drie dagen lang
plunderden; uiteindelijk werd Nicephorus gevangen genomen en naar het Peribleptusklooster gebracht, waar hij monnik werd
|
| dynastie van de Comnenen |
| 60 |
Ἀλέξιος Κομνηνός
(Latijn: Alexius Comnenus) |
Ἀλέξιος Κομνηνός
(Latijn: Alexius Comnenus) |
Ἀλέξιος Α´ Κομνηνός
(Latijn: Alexius I Comnenus) |
* 1056 ,
† 15 augustus 1118 |
1 april 1081 - 15 augustus 1118 |
 |
Na de verloren Slag bij Manzikert (1071) en het verlies van Nicaea (nu İznik) hielden de families Ducas (Doukas) en Comnenus (Komnenos) zich liever onledig met bakkeleien over de
macht dan over de tanende macht van het Byzantijnse Rijk; het huwelijk tussen Alexios I en Irene Ducas, een achternicht van Johannes Duces, die nog steeds de dienst
uitmaakte in de rommelige hofhouding; hierop viel Robert Guiscard, de Normandische heerser van Zuid-Italië, wiens dochter verloofd was met de zoon van Michaël
VII Ducas en hij viel Byzantium aan; in de slag bij Dyrrhachium (het huidige Durrës) werden de Byzantijnen verslagen; om de Noormannen het hoofd te bieden, vroeg
Alexios steun aan Venetië, wat toch gevolg had dat Venetië steeds machtiger werd en Byzantium stukje bij beetje gekoloniseerd werd; tegen deze achtergrond erfde Alexios -
een naar verluidt uitstekend politicus en diplomaat - een bankroet en terneergeslagen land; nauwelijks was het Noormannenprobleem bezworen of de Turkse Petsjenegen begonnen
een oorlog: zij belegerden de hoofdstad en de emir van Smyrna (het huidige İIzmir) stuurde zijn vloot om hen te helpen; Alexios deed zelfs een beroep op de Koemanen,
een Turks sprekend volk dat de Petsjenegen gevolgd was op de steppen van Oekraïne; in de Slag bij Levounion (1091) werden de Petsjenegen volledig vernietigd; maar in 1084
had Alexius I Antiochië verloren aan de Seltsjoeken; in Anatolië ontstond er een nieuw rijk, het Sultanaat van Rûm, onder de leiding van Kilij Arslan I (reg. 1092 - 1107),
met als hoofdstad Nicaea (nu: İznik), bakermat van het christendom; een delegatie Byzantijnen reisde naar Piacenza om de situatie aan te kaarten bij paus
Urbanus II, die onderweg was naar de Synode van Clermont (1095); deze synode gaf toestemming voor de
Eerste Kruistocht: een zeer ongeregelde, plunderende menigte baande zich, in naam van God (Deus lo vult!), een weg door het Byzantijnse Rijk; de in hun kielzog kwamen
de ridders, die zich op gebieden wilden vestigen dat Byzantium als zijn eigen territorium beschouwde, ook al was het „tijdelijk” in handen van moslims. De edelen
waren hier niet blij mee, maar gaven uiteindelijk morrend toe en hielpen inderdaad Alexios Zuid-Anatolië en Nicaea; na de Slag bij Dorylaeum (nu: Şarhöyük in de provincie
Eskişehir; 1097), het Beleg van Antiochië (nu: Antakya in de provincie Hatay; 1098), het Beleg van Jeruzalem (1099) en de Slag bij Ascalon (het huidige Asjkelon in het
door Israël ingepikte deel van Palestina; 1099) stichtten zij Kruisvaardersstaten, die vazalstaten werden van het Byzantijnse Rijk; Alexios gebruikte dit succes om zijn
gezag over de westkust van Klein-Azië te herstellen; twee jaar later kwam een nieuwe bende plunderaars de kant van Constantinopel op, maar die werd snel de deur gewezen;
de macht van Byzantium werd als gevolg hiervan wederom steeds sterker, maar het feodale element van de staat werd wel steeds sterker en de kern van Anatolië bleef in handen
van de sultans van Rum; na Bij Alexius’ dood ging de troon naar zijn zoon Johannes, hoewel zijn vrouw en dochter Anna pogingen ondernamen om
hun gunsteling, Anna’s echtgenoot Bryennius, op de troon te zetten
|
| 61 |
Ίωάννης Κομνηνός
(Latijn: Ioannes Comnenus)
zoon van Alexius I Comnenus |
Ίωάννης Κομνηνός Δούκας
(Latijn: Ioannes Comnenus) |
Ίωάννης Β΄ Κομνηνός
(Latijn: Ioannes II Comnenus;
Nederlands: Johannes II Comnenus),
bijgenaamd Καλοϊωάννης (Johannes de Mooie of
Johannes de Goede) en Πορφυρογέννητος (de in het purper geborene) |
* 13 september 1087 ,
† 8 april 1143 |
1092 - 15 augustus 1118
(met Alexius I Comnenus);
15 augustus 1118 - herfst 1119;
herfst 1119 - zomer 1142
(met zijn zoon Alexius Comnenus);
zomer 1142 - 8 april 1143 |
 |
Johannes, geboren als zoon van een heersende keizer, droeg de status van Πορφυρογέννητος (de in het purper geborene); zijn bijnaam Καλοϊωάννης sloeg op zijn karakter, niet
op zijn uiterlijk, want volgens historici uit die tijd was hij klein en uitgesproken lelijk en zijn donkere ogen, teint en haarkleur leverden hem de officieuze bijnaam
ὁ Μαῦρος (de Moor) op; hij was een vroom en toegewijd heerser, die erin slaagde de schade, die het Rijk sinds de Slag bij Manzikert (1071) had opgelopen, te herstellen;
hij wordt beschouwd als de grootste van alle keizers uit de dynastie der Comnenen; hij regeerde ethisch in een tijd waarin wreedheid de norm was en men zegt dat hij tijdens
zijn heerschappij, die een kwart eeuw duurde, nooit iemand tot de dood of verminking heeft veroordeeld; rijkelijke uitgevoerde liefdadigheid lieten hem bekend staan als
„de Byzantijnse Marcus Aurelius”; het voorbeeld van zijn ethische optreden en zijn vroomheid
leidde tot een merkbare verbetering van de manieren in die tijd; gedurende zijn heerschapppij sloot hij allianties met het Heilige Roomse Rijk, versloeg hij definitief de
Petsjenegen (een confederatie van Turkse stammen die eeuwenlang in het noorden van de Kaukasus, het zuiden van het tegenwoordige Rusland en het oosten van het huidige
Oekraïne hadden gewoond, maar hun vleugels nu ook over de Balkan hadden uitgestrekt), Hongaren en Serviërs op de Balkan en voerde hij zijn leger persoonlijk aan in talloze
veldtochten tegen de Turken in Klein-Azië; voor het eerst sinds de Turken in het westen van Azië waren verschenen, werden zij in de verdediging gedrukt en Johannes slaagde
erin veel steden en forten op hen te heroveren; hij benoemde zijn zoon Alexius (* oktober 1106 , † zomer 1142) tot medekeizer, maar deze overleefde hem niet
|
| 62 |
Μανουήλ Κομνηνός
(Latijn: Manuel Comnenus)
zoon van Johannes II Comnenus |
Μανουήλ Κομνηνός
(Latijn: Manuel Comnenus) |
Μανουήλ Α´ Κομνηνός
(Latijn: Manuel I Comnenus),
bijgenaamd ὁ Μέγας (de Grote) en Πορφυρογέννητος (de in het purper geborene) |
* 28 november 1120 ,
† 24 september 1180 |
8 april 1143 - 24 september 1180 |
 |
Hoewel hij de vierde zoon van Johannes II was, werd hij toch tot opvolger gekroond, omdat zijn twee oudere broers, Alexius en Andronicus allebei in
1142 waren gestoreven en een derde broer, Isaäk, als geestelijk instabiel gold; zijn regering - een voortzetting van de politiek van zijn vader - betekende het laatste
hoogtepunt in de herstelpolitiek van de Comnenen, waarin het Byzantijnse Rijk zijn militaire en enonomische macht weer eens zag groeien en er een culturele heropleving
plaatsvond; Manuel voerde een actief buitenlands beleid: hij sloot een alliantie met paus Hadrianus IV en
viel het Normandische Koninkrijk Sicilië binnen als reactie op de verovering van Corfu en de plundering van Thebe en Corinthe door koning
Roger de Grote, maar de Byzantijnse invaasie bleef zonder succes; Manuel zou de laatste Byzantijnse
keizer zijn die pogingen ondernam om het westen van het Middellandse Zeegebied te heroveren; hij wendde de roof- en plundertocht, die de geschiedenisboeken haalde onder de
naam Tweede Kruistocht (1145-1149), relatief ongeschonden af van de hoofdstad en bracht de vier kruisvaardersstaten (Edessa, Antiochië, Tripoli en Jeruzalem) onder
Byzantijns protectoraat; met het Koninkrijk Jeruzalem trok hij ten strijde tegen de Fatimien in Egypte en ook het gebied der Hongaren kwam weer onder Byzantijnse gezag;
tegen het einde van zijn regering leed Byzantium echter een gevoelige nederlaag bij Myriokephalon (de plaats is niet eenduideig geïdentificeerd, maar ze lag ten westen van
Iconium, het huidige Konya; 17 september 1176) en dat was meteen de laatste poging om Anatolië te heroveren op de Turkse Seltsjoeken, hoewel de keizer er wel in slaagde om
vrede onder voor Byzantium gunstige voorwaarden te sluiten met sultan van Rum, Kilij Arslan II (reg. 1156 - 1992)
|
| 63 |
Ἀλέξιος Κομνηνός
(Latijn: Alexius Comnenus)
zoon van Manuel I Comnenus |
Ἀλέξιος Κομνηνός
(Latijn: Alexius Comnenus) |
Ἀλέξιος Β´ Κομνηνός
(Latijn: Alexius II Comnenus) |
* 14 september 1169 ,
† september 1183 |
1171 - 24 september 1180
(met Manuel I Comnenus);
24 september 1180 - september 1183 |
 |
Er was aan de Comnenen voorspeld dat de eerste letters van de namen van heersers uit deze dynastie het acrostichon αἷμα (bloed) moesten vormen; na Alexius
I (alpha), Johannes (iota) en Manuel I (mu) was het dus weer tijd voor de letter alpha: Alexius II, de zoon van Manuel I; omdat de
langverwachte mannelijke troonopvolger uitbleef, veranderde Manuel de naam van verloofde van zijn dochter en zijn gedoodverfde opvolger tussen 1168 en 1169, Béla, in
Alexius, maar op 14 september 1169 baarde zijn tweede vrouw Maria van Antiochië hem de vurig gewenste zoon, die eveneens de naam Alexius kreeg in plaats van de naam van
zijn grootvader, zoals gebruikelijk was bij de Byzantijnen; op 2 maart 1180 - hij was toen elf jaar - werd hij uitgehuwelijkt aan de tienjarige Agnes van Frankrijk,
de dochter van koning Louis VII; toen zijn vader Manuel I in september van hetzelfde jaar stierf, was Alexius nog een kind en het gevolg was dat zijn moeder zichzelf
tot regentes uitriep; haar zoon vertrouwde ze toe aan raadgevers, o.a. aan de protosebastius (een hoge beamte aan het hof) Alexius, een neef van Alexius II, die doorging voor
Maria’s minnaar; begin 1182 probeerden Alexius II en zijn vrienden in opstand te komen tegen de keizerin-moeder en haar minnaar, maar de opstand werd op 2 mei 1182
neergeslagen; Andronicus I Comnenus, een neef van Alexius’ vader Manuel I, benutte de ontstane onrust om de raadgevers ten val te brengen, de
keizerin-moeder te laten wurgen, de Latijnen - vooral de handelaren uit Pisa en Venetië - in de stad massaal af te slachten en zichzelf op 24 september 1183 tot medekeizer
te laten kronen; onder het voorwendsel dat een tweekoppige heerschappij niet goed was voor het Rijk, liet hij Alexius II kort daarop met de paas van een boog wurgen
|
| 64 |
Ἀνδρόνικος Κομνηνός,
(Latijn: Andronicus Comnenus)
neef van Manuel I Comnenus, kleinzoon van Alexius
I Comnenus |
Ἀνδρόνικος Κομνηνός,
(Latijn: Andronicus Comnenus) |
Ἀνδρόνικος Α´ Κομνηνός,
(Latijn: Andronicus I Comnenus) |
* ± 1122 ,
† 12 september 1185 |
24 september 1183 - 12 september 1185 |
 |
Door de machtsovername van Andronicus werd niet alleen de zwakte van het uitgeputte rijk steeds duidelijker, maar ook de haat tussen Latijnen en Grieken werd steeds groter;
zijn jonge jaren had hij in het leger doorgebracht; nadat hij in 1141 door de Seltsjoeken gevangen was genomen en een jaar lang in gevangenschap had verbleven, werd hij
vrijgekocht; hij begaf zich naar Constantinopel naar het hof van zijn neef Manuel I, van wie hij een gunsteling was; zijn nicht, prinses Eudokia, werd
zijn geliefde, terwijl haar zus, Theodora, de geliefde van de keizer was; in 1146 werd Andronicus door de vader van beide prinsessen en neef van Andronicus, Isaäk Comnenus,
bijna onthoofd; hij ondernam daarna enkele, niet succesvolle veldtochten tegen de Seltsjoeken, en toen in 1153 zijn medeplichtigheid aan een aanslag op Manuel I werd bewezen,
moest hij twaalf jaar in de gevangenis verblijven; na een geslaagde ontsnappingspoging vluchtte hij in 1165 naar Kiev, waar hij onder bescherming van grootvorst Jaroslav van
Roethenië een alliantie tussen de Russen en Byzantium tot stand bracht, hetgeen hem wederom in de gunst van Manuel bracht; op 24 september 1183 riep hij zichzelf tot
medekeizer uit, waarna hij zich snel van Alexius II ontdeed; om aan zijn regering een legitiem tintje te geven, trouwde de 61-jarige Andronicus met
Alexius’ weduwe Agnes die op dat moment 13 jaar oud was; tijdens zijn korte regering probeerde Andronicus de macht van de adel in te perken en een einde aan de
welig tierende corruptie te maken; dat zorgde echter voor een serie opstanden van hoge militairen, onder o.a. een afstammeling van Alexius
I Comnenus, Isaäk Angelus; in de lente van 1184 versloeg Andronicus hen met een grote strijdmacht; hij liet de overwinning met pompeuze
circusspelen in Constantinopel vieren; toen Andronicus in het jaar 1185 echter even weg was uit de hoofdstad, beval zijn plaatsvervanger Stephanus Hagiochristophorites de
arrestatie en terechtstelling van Isaäk Angelus; die hitste het volk van Constantinopel op en toen Andronicus in de hoofdstad terugkeerde, zag hij zich afgezet en Isaäk
als nieuwe keizer; deze overhandigden Andronicus aan zijn politieke tegenstanders, die hem drie dagen lang mishandelden voor ze hem aan zijn voeten tussen twee zuilen
ophingen; een Italiaanse soldaat maakte met een zwaardslag uit medelijden een einde aan zijn doodsstrijd; Andronicus was de laatste heerser uit de dynastie der Comnenen
|
| dynastie van de Angeloi |
| 65 |
Ἰσαάκιος Ἄγγελος
(Latijn: Isaacius Angelus) |
Ἰσαάκιος Ἄγγελος
(Latijn: Isaacius Angelus) |
Ἰσαάκιος Β´ Ἄγγελος
(Latijn: Isaacius II Angelus,
Nederlands: Isaäk II Angelus) |
* 1155 ,
† 28 januari 1204 |
12 september 1185 - 8 april 1195
en
19 juli 1203 - 27 januari 1204
(met Alexius IV Angelus) |
 |
Isaäk II was een zoon van de keizerlijke generaal Andronicus Ducas Angelus († december 1185); na de moord op Andronicus I Comnenus begon Isaäk
voortvarend met een klinkende overwinning in de Slag bij Demetritzes (nu: Dimitritsi, in de buurt van Serres; 7 november 1185) op de in het Byzantijnse rijk binnengevallen
Siciliaanse Noormannen, maar dat was ook meteen zijn laatste succes; de Bulgaren en Walachen kwamen in opstand en stichtten in 1186 het Tweede Bulgaarse Rijk; in 1189
wilde Friedrich I. Barbarossa zijn troepen tijdens de Derde Kruistocht (1189-1192) door het Byzantijnse
Rijk te leiden en kreeg daarvoor aanvankelijk toestemming van Isaäk, maar toen deze zich met Saladin (Arabisch: صلاح الدين يوسف بن أيّوب الدويني Salah ad-Din Yusuf ibn Ayyub ad-Dawīnī,
reg. 1171 - 1193 als sultan van Egypte en van 1174 - 1193 als sultan van Syrië) had verbonden, begon hij Barbarossa tegen te werken toen deze al in het Byzantijnse Rijk
rondspankerde en slechts met wapengeweld kon de Roomse Keizer zijn Byzantijnse collega dwingen zich aan zijn belofte van vrije doortocht te houden; vijf jaar lang ondernam
Isaäk veldtochten tegen de opstandige Walachen; gedurende een van die veldtochten riep zijn neef Constantijn zich in 1193 in Philippopel (het huidige Plovdiv) tot
tegenkeizer uitroepen, maar zijn eigen troepen namen hem gevangen; Isaäk liet hem blind maken; Isaäks broer Alexius maakte twee jaar later eveneens
misbruik van diens afwezigheid door zichzelf tot keizer uit te roepen; Isaäk werd blind gemaakt en in de Anemas-gevangenis gedetineerd; acht jaar later zou hij uit zijn
kerker gehaald worden
|
| 66 |
Ἀλέξιος Ἄγγελος
(Latijn: Alexius Angelus)
broer van Isaäk II Angelus |
Ἀλέξιος Ἄγγελος
(Latijn: Alexius Angelus) |
Ἀλέξιος Γ´ Κομνηνός Ἄγγελος
(Latijn: Alexius III Comnenus Angelus) |
* 1153 ,
† 1211 |
8 april 1195 - 18 juli 1203 |
 |
Na zijn troonsbestijging nam Alexius III nam hij de naam Alexius Comnenus aan om de banmd met de dynastie der Comnenen te benadrukken, waarvan hij via zijn moeder
afstamde); de belangrijkste gebeurtenis gedurende zijn regering was de Vierde Kruistocht (1202-1204), bestaande uit een zootje ongeregeld dat voornamelijk bestond uit Franse
ridders en Venetiaanse zeelui en soldaten en dat oorspronkelijk de verovering van Egypte als doel had gehad, maar het innemen en plunderen van het christelijke Constantinopel
was blijkbaar iets minder inspannend voor de „heren”: in 1203 plunderde de bende onder leiding van Filips van Zwaben (koning van Duitsland van 1198 tot 1208) en
zijn zwager Alexius IV Angelus, nota bene de zoon van de ex-keizer Isaäk II Angelus en de huidige keizer Alexius III! Alexius IV
zag in het ophitsen van het Kruisvaardersleger tegen Constantinopel een ideale manier om de macht te grijpen: hij beloofde de Kruisvaarders een einde te maken aan het
schisma tussen de Katholieke en de Orthodoxe Kerk en natuurlijk hopen geld als zij hem daarbij zouden helpen; Alexius III nam de verdediging van de stad op zich, maar faalde
hopeloos; midden in de nacht wist hij met Irene, een van zijn drie dochters, de stad te ontvluchten en werd door Marquis Boniface de Montferrat (de negende markies van
Montferrat, van 1192 tot 1207) gevangen genomen, maar later tegen betaling van losgeld weer vrijgelaten; hij vestigde zich in Klein-Azië, waar hij een complot smeedde
tegen zijn schoonzoon Theodorus I Comnenus Lascaris, die een eigen keizerrijkje was begonnen, dat van Nicaea, het huidige İznik; reg. 1205 - 1221); zelfs dat mislukte
Alexius en hij werd wederom gevangen genomen en bracht de laatste jaren van zijn leven door in het Hyacinthusklooster te Nicaea, waar hij in 1211 stierf
|
| 67 |
Ἰσαάκιος Ἄγγελος
(Latijn: Isaacius Angelus) |
Ἰσαάκιος Ἄγγελος
(Latijn: Isaacius Angelus) |
Ἰσαάκιος Β´ Ἄγγελος
(Latijn: Isaacius II Angelus,
Nederlands: Isaäk II Angelus) |
* 1155 ,
† 28 januari 1204 |
12 september 1185 - 8 april 1195
en
19 juli 1203 - 25 januari 1204
(met Alexius IV Angelus) |
|
Na de machtsovername door Isaäks broer Alexius werd Isaäk blind gemaakt en in de Anemas-gevangenis gedetineerd; acht jaar later zou hij uit zijn
kerker gehaald worden en voor een periode van zes maanden opnieuw tot keizer uitgeroepen worden, omdat inmiddels de Vierde Kruistocht (1202-1204) de stad bereikt had; de
bende die voornamelijk bestond uit Franse ridders en Venetiaanse zeelui en soldaten, had oorspronkelijk de verovering van Egypte als doel gehad, maar dankzij het verraad
van Alexius IV slaagden zij erin een zwakke plek in de muren van Theodosius II te vinden en
de stad vervolgens te plunderen; omdat Isaäk echter door acht jaar gevangenschap lichamelijk en geestelijk ernstig verzwakt was, nam zijn zoon Alexius IV Angelus in de
praktijk de regering waar; beiden werden op 25 januari 1204 wegens hun te toegeeflijke houding ten opzichte van de Kruisvaarders door een opstand van generaal
Alexius V Ducas Murtzuphlus, die enkele dagen later zelf de troon besteeg, ten val gebracht; Isaäk stierf drie dagen later onder onopgehelderde
omstandigheden, vermoedelijk door vergiftiging; Isaäk II ging de geschiedenis in als een van de zwakste en meest meedogenloze keizers van Byzantium; omringd door slaven,
maîtressen en sykofanten (slijmballen) liet hij het toe dat het Rijk door zijn gunstelingen geregeerd werd, terwijl hij geld dat aan de provincies afgeperst werd uitgaf
aan bouwwerken en cadeaus voor de Kerk; het gevolg daarvan was het steeds verder voortschrijdende verval van het eens zo trotse Byzantijnse Rijk
|
| 68 |
Ἀλέξιος Ἄγγελος
(Latijn: Alexius Angelus)
zoon van Isaäk II Angelus |
Ἀλέξιος Ἄγγελος
(Latijn: Alexius Angelus) |
Ἀλέξιος Δ´ Ἄγγελος
(Latijn: Alexius IV Angelus) |
* ± 1182 ,
† 8 februari 1204 |
19 juli 1203 - 25 januari 1204
(met Isaäk II Angelus) |
 |
Door gemene zaak met de Kruisvaarders te maken wist Alexius IV het voor elkaar te krijgen dat zijn vader, Isaäk II Angelus, uit de gevangenis werd
bevrijd en weer op de troon kwam; maar omdat deze door acht jaar gevangenschap lichamelijk en geestelijk ernstig verzwakt was, nam zijn zoon Alexius IV Angelus - net
21 jaar oud - in de praktijk de regering waar; beiden werden op 25 januari 1204 wegens hun te toegeeflijke houding ten opzichte van de Kruisvaarders door een opstand van
generaal Alexius V Ducas Murtzuphlus, die enkele dagen later zelf de troon besteeg, ten val gebracht; vader Isaäk stierf drie dagen later onder
onopgehelderde omstandigheden, zoon Alexius IV werd op 8 februari 1204 gewurgd
|
| 69 |
Ἀλέξιος Δούκας
(Latijn: Alexius Ducas)
schoonzoon van Alexius III |
Ἀλέξιος Δούκας
(Latijn: Alexius Ducas) |
Ἀλέξιος Ε´ Δούκας
(Latijn: Alexius V Ducas),
bijgenaamd ὁ Μούρτζουφλος (Met de enorme wenkbrauwen) |
* ± 1160 ,
† na 13 april 1204 |
5 februari 1204 - 12 april 1204 |
 |
Op 25 februari 1204 werden de beide regenten Isaäk II Angelus en Alexius IV Angelus afgezet als gevolg van een revolte;
een paar dagen lang fungeerde een zekere Nikolaos Kanabos tegen zijn eigen wil als keizer, door het volk gekozen, maar zonder gekroond te zijn; daarop bood de leider van
de opstand, Alexius V Ducas, hem een prominente rol in zijn hofhouding aan, maar omdat Nikolaos bleef aarzelen, werd hij op 2 februari 1204 gearresteerd en een paar dagen
later vermoord; op 5 februari besteeg Alexius V zelf de troon; ook hij zou het nauwelijks twee maanden uithouden: met grote moed verdedigde hij Constantinopel tegen de
plunderende bende van de Vierde Kruistocht, maar toen hij de uitzichtloze situatie besefte, vluchtte hij op 12 april naar zijn schoonvader, Alexius III
Comnenus Angelus, om zich met hem tegen de Kruisvaarders te verbinden, maar deze liet Alexius V naar „goede”, oude Byzantijnse gewoonte blind maken en leverde
hem aan zijn tegenstanders uit; omdat de Kruisvaarders Alexius IV Angelus als de legitieme heerser beschouwden, werd Alexius V, die Alexius IV ter dood had laten brengen,
ter dood veroordeeld en van een zuil afgegooid; Alexius V was de laatste Byzantijnse heerser vóór de stichting van het zogeheten Latijnse Keizerrijk (Imperium Romaniae),
dat in 1204 door de Kruisvaarders en de Venetianen werd uitgeroepen en tot 1261 zou blijven bestaan; het omvatte het gebied rondom Constantinopel en delen van Thracië,
Bityhnië en het noordwesten van Klein-Azië
|
| dynastie van de Lascariden |
| 70 |
Κωνσταντῖνος Λάσκαρις
(Latijn: Constantinus Lascaris) |
Κωνσταντῖνος Λάσκαρις
(Latijn: Constantinus Lascaris) |
Κωνσταντῖνος (ΙΑ´ (ΙΒ´)) Λάσκαρις
(Latijn: Constantinus (XI) ((XII)) Lascaris;
Nederlands: Constantijn (XI) ((XII)) Lascaris) |
* ± 1170 ,
† 19 maart 1205 |
13 april 1204 - 19 mei 1205
keizer van het Keizerrijk van Nicaea (zonder gekroond te zijn) |
 |
Constantijn Lascaris was een zoon van de Byzantijnse edelman Manuel Lascaris en Johanna Karatzaina; bij de invasie van de Kruisvaarders op 12 maart was hij een van de
leidinggevende aanvoerders; toen Alexius V Ducas diezelfde dag nog Constantinopel, werd Constantijn in de nacht van 12 op 13 maart in de Hagia Sophia
tot keizer uitgeroepen; omdat zijn poging om het verzet tegen de plunderaars van de stad in goede banen te leiden, mislukte, vluchtte Constantijn met zijn broer,
Theodorus I Lascaris, naar Nicaea (het huidige İznik); zij verzamelden verscheidene geëmigreerde Byzantijnse edelen om zich heen en stichtten het
Keizerrijk van Nicaea, het grootste van de drie Byzantijnse „Exilrijken” en dat door historici als de rechtmatige opvolger van het Byzantijnse Rijk wordt
beschouwd; Constantijn viel op 19 maart 1205 in de strijd tegen
Boudewijn I, de eerste keizer van het Latijnse Keizerrijk; later dat jaar werd zijn broer Theodorus
tot keizer uitgeroepen en in het voorjaar van 1208 in Nicaea door de nieuwe oecumenische patriarch Michaël IV. Autorianus gekroond; omdat Constantijn Lascaris echter
nooit officieel gekroond werd, beschouwen veel historici hem niet als Byzantijns keizer; omdat een van de zonen van Romanus I al een dikke maand keizer
was geweest en soms Constantijn VIII werd en wordt genoemd, zouden we deze nieuwe Constantijn - als hij al een nummer krijgt - Constantijn (XI)
((XII)) moeten noemen, om elke vorm van verwarring te voorkomen
|
| 71 |
Θεόδωρος Λάσκαρης
(Latijn: Theodorus Lascaris)
schoonzoon van Alexius III, broer van Constantijn (XI) ((XII)) |
Θεόδωρος Λάσκαρης
(Latijn: Theodorus Lascaris) |
Θεόδωρος Α´ Λάσκαρης
(Latijn: Theodorus I Lascaris) |
* ± 1174 ,
† november 1221 |
1205 - november 1221
keizer van het Keizerrijk van Nicaea; |
 |
Toen zijn broer Constantijn (XI) (XII)) op 19 maart 1205 in de strijd tegen Boudewijn I
was gesneuveld, werd Theodorus nog datzelfde jaar tot keizer gekozen, maar pas op 6 april 1208 gekroond; het door de Kruisvaarders in het nauw gebrachte Keizerrijk van
Nicaea bleef ternauwernood overeind omdat de Bulgaren de troepen van het Latijnse Keizerrijk bij Adrianopel (het huidge Edirne) versloegen, waarna de Latijnse belangstelling
voor Klein-Azië voorlopig verdween; Boudewijns opvolger, Hendrik van Vlaanderen probeerde het in 1206 nog wel
even, maar met een te kleine troepenmacht om het Keizerrijk van Nicaea serieus in problemen te brengen; in 1207 werd een wapenstilstand gesloten voor de duur van twee jaar,
waarin Theodorus zijn macht consolideerde; hij benoemde in het voorjaar van 1208 een nieuwe orthodoxe patriarch, Michaël IV. Autorianus, die de „Latijnse”
patriarch in Constantinopel zijn pontificaat afstreed; in de jaren daarna breidde Theodorus zijn keizerrijk uit ten koste van een ander „Exilrijk”, dat van
Trebizonde (nu: Trabzon); hij voerde strijd tegen de sultan van Rum, Kai Chrosrau I (Turks: I. Gıyaseddin Keyhüsrev; reg. 1192 - 1196 en 1205 - 1211), die door
Theodorus’s schoonvader, Alexius III, tegen hem opgehitst was; in de gewonnen slag bij Antiochië aan de Meander (het huidige Kuyucak in de
provincie Aydın) doodde Theodorus Kai eigenhandig en veroverde hij de stad op de Turken; tegen het einde van zijn regeringstijd heerste hij over een gebied dat grofweg
de oude Romeinse provinciae Asia en Bithynia besloeg; door zijn moed en militair inzicht hield hij het Keizerrijk van Nicaea en daarmee uiteindelijk ook het
Byzantijnse Rijk in stand; Theodorus’ derde huwelijk, in 1219 gesloten met Maria van Courtenay, een dochter van de Latijnse keizer
Peter II van Courtenay en de zus van de latere keizers Robert
en Boudewijn II van Courtenay; het huwelijk leverde geen kinderen op, maar wel een tijdelijke vrede met het
Latijnse Keizeerrijk
|
| 72 |
Ἰωάννης Δούκας Βατάτζης
(Latijn: Ioannes Ducas Batatzes (soms ook gespeld als Vatatzes);
Nederlands: Johannes Ducas Batatzes / Vatatzes)
schoonzoon van Theodorus I Lascaris |
Ἰωάννης Δούκας Βατάτζης
(Latijn: Ioannes Ducas Batatzes (soms ook gespeld als Vatatzes);
Nederlands: Johannes Ducas Batatzes / Vatatzes)) |
Ἰωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης
(Latijn: Ioannes III Ducas Batatzes (soms ook gespeld als Vatatzis);
Nederlands: Johannes III Ducas Batatzes / Vatatzis) |
* 1193 ,
† 3 november 1254 |
december 1221 - 3 november 1254
keizer van het Keizerrijk van Nicaea; |
 |
Johannes III stamde uit het geslacht der Ducae (Doukai) en was de schoonzoon en opvolger van Theodorus I Lascaris, de eerste keizer in ballingschap;
hij onderhield goede betrekkingen met het sultanaat van Rum, met de paus en met keizer Friedrich II. van het
Heilige Roomse Rijk, met wiens buitenechtelijke dochter Constance hij na de dood van izjn eerste vrouw getrouwd was; na de Slag bij Poimanenon (in Mysië; 1224) heroverde hij in Klein-Azië haast alles wat nog
in „Latijns” bezit was, maar pogingen om een deel van Griekenland te heroveren (1225-1227) mislukten; hij zocht toenadering tot de Bulgaren, met het huwelijk tussen
Helena van Bulgarije, dochter van tsaar Ivan Asen II (reg. 1218 - 1241), tot gevolg; de samenwerking resulteerde in 1235 in het Beleg van Constantinopel, maar na de door van
Ivan Asen in 1241 nam Johannes verscheidende gebieden van het Bulgaarse rijk in, waaronder, in 1242, Thessalonica; op binnenlands gebied bevorderde hij de economische
zelfstandigheid van zijn rijk, waarbij hij veel aandacht aan de sociale aspecten besteedde; daarom werd hij na zijn dood in de Byzantijnse Kerk als heilige vereerd
|
| 73 |
Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρις
(Latijn: Theodorus Ducas Lascaris)
zoon van Johannes III Ducas Lascaris, kleinzoon van Theodorus I Lascaris |
Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρις
(Latijn: Theodorus Ducas Lascaris) |
Θεόδωρος Β´ Δούκας Λάσκαρις
(Latijn: Theodorus II Ducas Lascaris) |
* ± 1221/1222. ,
† 16 augustus 1258 |
4 november 1254 - 16 augustus 1258
keizer van het Keizerrijk van Nicaea; |
 |
Na de dood van Johannes III volgende Theodorus II hem op; hij begon met het ontslaan van veel hooggeplaatste officeren van adellijkse afkomst en deze
te vervangen door loyale vrienden, vaak van lagere afkomst; hij hervormde het leger verder door meer soldaten vanuit de boerenstand van Klein-Azië te recruteren; hij sloot
een verbond met Kaykaus II, van 1246 tot 1262 sultan van de Rum-Seltsjoeken, tegen het oprukkende Mongoolse Rijk; in 1256 zette hij een paar pauselijke gezanten het land uit,
waardoor de verhouding met zijn eigen clerus en met Rome een flinke deuk opliep en zijn vaders doel van een unie tussen de Grieks-orthodoxe en de Latijnse Kerk in de
ijskast werd gezet; hetzelfde jaar sloeg hij een Bulgaarse invasie in Thracië en Macedonië af en dwong Michael II Comnenus Duces, de heerser van Epirus (reg. 1230 - 1271),
om Dyrrhachium (het huidge Durrës) aan de Adriatische kust af te staan aan het Keizerrijk van Nicaea; daarop sloot Michael II een alliantie met Servië en Sicilië tegen
Nicaea; Theodorus’ nieuwe officieren konden de gezamenlijke invasie in 1257 niet tegenhouden; voor en tijdens zijn regering schreef hij een hele serie filosofische en
theologische verhandelingen; in de laatste maanden van zijn leven werd Theodorus, die net als zijn vader leed aan epilepsie, geplaagd door steeds erger wordende aanvallen
van die ziekte, die hem geestelijk en lichamelijk uitputten en waaraan mogelijk ook zijn heftige stemmingswisselingen te wijten waren, zodat hij niet meer in staat was om
actief deel te nemen aan het bestuur van zijn keizerrijk; een van zijn laatste daden was het aanwijzen van Georgius Mouzalon als regent voor zijn nog minderjarige zoon,
Johannes IV; deze viel echter binnen tien dagen ten prooi aan een samenzwering van de aristocraten
|
| 74 |
Ἰωάννης Δούκας Λάσκαρης
(Latijn: Ioannes IV Ducas Lascaris) |
Ἰωάννης Δούκας Λάσκαρης
(Latijn: Ioannes IV Ducas Lascaris) |
Ἰωάννης Δ´ Δούκας Λάσκαρης
(Latijn: Ioannes IV Ducas Lascaris;
Nederlands: Johannes IV Ducas Lascaris) |
* 25 december 1250 ,
† ± 1305 |
16 augustus 1258 - 1 januari 1259
keizer van het Keizerrijk van Nicaea;
1 januari 1259 - 25 juli 1261
(met Michael VIII Palaeologus), keizer van het Keizerrijk van Nicaea;
25 juli 1261 - 25 december 1261
(met Michael VIII Palaeologus), keizer van het Byzantijnse Rijk |
 |
Toen zijn vader Theodorus II stierf, was de kleine Johannes nog geen acht jaar oud; zijn vader koos zijn raadsheer Georgius Mouzalon uit als regent,
maar die werd al binnen een paar dagen tijdens een herdenkingsmis voor Theodorus II vermoord door de slimme veldheer Michaël VIII Paleologus, die zich
vervolgens als regent aanbood; een jaar later werd hij zelfs medekeizer en werkte de jonge Johannes snel naar de uitgang: hij liet hem in 1261 blind maken en gevangennemen,
zodat de dynastie der Paleologen aan de macht kwam; Johannes bracht de rest van izjn leven door in een klooster in Dacibyza (het huidge Gebze - de stad waar de Carthaagse
veldheer Hannibal (* 247 , † 183/181) begraven ligt - in de provincie Kocaeli), waar Michaëls zoon en opvolger Andronicus II Paleologus, die hem om
vergeving vroeg voor wat zijn vader de jonge Johannes drie decennia eerder had aangedaan; heel lief en aardig allemaal, maar daarmee kreeg Johannes zijn troon en het licht
in zijn ogen niet terug: hij overleed in het klooster rond 1305 onder nooit opgehelderde omstandigheden
|
| dynastie van de Paleologen |
| 75 |
Μιχαὴλ Δούκας Κομνηνός Παλαιολόγος
(Latijn: Michael Ducas Palaeologus) |
Μιχαὴλ Δούκας Κομνηνός Παλαιολόγος
(Latijn: Michael Ducas Palaeologus) |
Μιχαὴλ Ηʹ Δούκας Κομνηνός Παλαιολόγος
(Latijn: Michael VIII Ducas Palaeologus
Nederlands: Michaël VIII Ducas Paleologus) |
* 1224/1225 ,
† 11 december 1282 |
1 januari 1259 - 25 juli 1261
(met Johannes IV Ducas Lascaris), keizer van het Keizerrijk van Nicaea;
25 juli 1261 - 25 december 1261
(met Johannes IV Ducas Lascaris), keizer van het Byzantijnse rijk;
25 december 1261 - 8 november 1272
keizer van het Byzantijnse Rijk;
8 november 1272 - 11 december 1182
(met Andronicus II Palaeologus), keizer van het Byzantijnse Rijk |
 |
Hiermee kwam de dynastie der Paleologen aan de macht, een Byzantijns adelsgeslacht, van wie een zekere Nicephorus Paleologus de eerste schriftelijk vastgelegde
persoon was; deze was in 1078 generaal in het leger van Nicephorus III Botaniates geweest en op 18 oktober 1081 bij Dyrrhachium (het huidige Durrës)
gesneuveld tegen de Noormannen; sindsdien behoorde de familie tot de Byzanitjnse militaire aristocratie en verbond zich via een uitgekiende huwelijkspolitiek met de
dynastieën van de Ducae (Doukai) en Comnenen; zo verbond Michaël VIII in 1253 zich met de familie van de Lascariden door te trouwen met Theodora Ducaena Comnene Batatzaena
(* 1240 , † 1303), een achternicht van Johannes III; na de herovering van Constantinopel op
Boudewijn II en het einde van het Latijnse Keizerrijk verplaatste hij zijn ambtszetel van Nicaea naar
Constantinopel, maar liet zijn medekeizer < href="#174">Johannes IV wel achter in Nicaea; een paar maanden later maakte hij die blind en verbande hem naar een van de
Prinseneilanden in de Zee van Marmara, zodat hij nu alleenheerser was over het Byzantijnse Rijk; tijdens de eerste jaren van zijn regering behaalde hij belangrijke militaire
overwinningen. o.a. tegen eeb westelijke alliantie in Macedonië (1259), tegen de Bulgaren (1262) en tegen Epirus (1264); in 1266 echter werd
Karel I van Anjou koning van Sicilië en wierp zich al spoedig op als gevaarlijkste tegenstander van het
Byzantijnse Rijk: hij verbond zich met de verdreven keizer van het Latijnse Keizerrijk, Boudewijn II, en de vorst van Achaea, Willem II van Villehardouin, om gezamenlijk een
veldtocht tegen Constantinopel te ondernemen; om deze te verhinderen begon Michaël VIII onderhandelingen met paus
Clemens IV om middels een unie tot de orthodoxe en de Katholieke Kerk een einde te maken aan het eeuwenoude
schisma en de paus ertoe te brengen om geen nieuwe Kruistochten tegen Constantininopel af te kondigen; ondanks sterke weerstand uit de rangen van de Kerk, de aristocratie en
het volk wist Michaël de unie er toch doorheen te drukken; op het Tweede Concilie van Lyon in 1274 liet hij de unie tussen beide kerken plechtig verkondigen; door
twijfel bij de daaropvolgende pausen over de intenties van Byzantium kwam de unie echter niet tot stand; Martinus
IV, een volgende paus en bovendien een Fransman, gaf in 1281 toestemming voor een nieuwe Kruistocht en deed Michaël VIII in de ban; deze haalde daarop een diplomatieke
meesterstunt uit door geheime allianties aan te gaan met de vijanden van Karel I van Anjou, zowel in Aragón als op Sicilië; deze allianties resulteerden in maart 1282 in een
opstand tegen Karel op Sicilië - de bekende Siciliaanse Vespers - en zo kwam er een einde aan diens kruistochtplannetjes; in augustus 1282 dwong de koning van Aragón, Peter III
(reg. 1276 - 1285), Karel om Sicilië op te geven; toen Michaël VIII op 11 december 1282 overleed, volgde zijn zoon Andronicus Paleologus hem op
|
| 76 |
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus Palaeologus)
zoon van Michaël VIII |
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus Palaeologus) |
Ἀνδρόνικος Β´ Δούκας Ἄγγελος Κομνηνὸς Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus II Ducas Angelus Comnenus Palaeologus) |
* 25 maart 1259 ,
† 13 februari 1332 |
8 november 1272 - 11 december 1282
(met Michaël VIII);
11 december 1282 - 1294/95;
1294/95 - 12 oktober 1320
(met Michaël IX);
12 oktober 1320 - 2 februari 1325;
2 februari 1325 - 24 mei 1328
(met Andronicus III) |
 |
Nadat zijn vader Michaël VIII zich eind 1261 had ontdaan van zijn medekeizer Johannes IV benoemde hij Andronicus II al snel tot
medekeizer, maar hij werd pas gekroond op 8 november 1272; na de dood van zijn vader herriep hij de door deze met Rome gesloten kerkelijke unie, die door het volk altijd al
als ongewenst werd beschouwd; hij bekommerde zich om het verwaarloosde binnenlandse bestuur van het Byzantijnse Rijk door belastinghervormingen door te voeren en de omvang
van het leger te reduceren in de hoop de economische en financiële crisis waarin het Rijk verkeerde het hoofd te bieden; het gevolg daarvan was dat ook de vloot verviel,
waardoor Byzantium steeds minder opgewassen was tegen het rivaliserende en steeds machtiger wordende Venetië en Genua; om de verzwakte militaire positie enigszins te
versterken zocht Andronicus bondgenootschappen met Serviërs, Bulgaren en Osmanen; op 19 april 1299 huwelijkte hij zijn vijfjarige (!) dochter Simonida Palaeologina uit aan
de Servische koning Stefan Uroš II. Milutin, hoewel de minimumleeftijd waarop een meisje mocht trouwen twaalf was; de aldus ontstane unie tussen Servië en Byzantium zorgde
in elk geval decennialang voor rust aan de noordgrens van het Rijk; Servië kwam gaandeweg steeds meer in de invloedssfeer van Byanztium en kon op z’n gemak werken aan
het vormen van een Groot-Servisch Rijk; de drastische reducering van de militaire slagkracht zou zich op lange termijn als fataal uitwijzen; gedurende Andronicus’
regering viel Klein-Azië - op enkele versterkte steden na - in handen van de Osmanen onder hun naamgever sultan Osman Gazi I (Osmaans عثمان غازى ; reg. 1281 - 1326); Andronicus
stuurde zijn zoon en medekeizer Michaël IX naar het oosten, maar dat bracht niet veel soelaas; Andronicus riep daarop de hulp in van de Duits/Italiaanse
avonturier Roger de Flor (* 1266 , † 30 april 1305), die met zijn onder de naam Almogàvers bekend staande troep Aragonezen en Catalanen de Turken versloeg; maar
omdat Roger zijn eigen gang ging, werd hij al spoedig als een gevaar voor de keizerlijke macht gezien en in 1305 liet Michaël IX hem (met medeweten van Andronicus II)
vermoorden; een logisch gevolg daarvan was dat de Catalanen in Rogers leger Andronicus de oorlog verklaarden, Michaëls troepen overwonnen, grote delen van Thracië en
Macedonië verwoestten en Thebe en het hertogdom Athene plunderden; ondanks deze voortdurende dreigingen bloeiden kunst en wetenschap tijdens Andronicus’ bewind; in
1320 stierf Andronicus’ zoon Michaël IX en even later barstte er een burgeroorlog los, tussen Andronicus II en zijn kleinzoon Andronicus III, die
door laatstgenoemde in zijn voordeel werd beslecht: Andronicus II werd in 1328 gedwongen af te treden en overleed vier jaar later
|
| 77 |
Μιχαήλ Παλαιολόγος
(Latijn: Michael Palaeologus)
zoon van Andronicus II |
Μιχαήλ Παλαιολόγος
(Latijn: Michael Palaeologus) |
Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγος
(Latijn: Michael IX Palaeologus;
Nederlands: Michaël IX Paleologus) |
* 17 april 1277 ,
† 12 oktober 1320 |
1294/95 - 12 oktober 1320
(met Andronicus II |
 |
Michaël werd al in 1281 tot medekeizer benoemd door zijn vader, Andronicus II, maar pas in 1294 of 1295 gekroond; hij voerde in opdracht van zijn
vader oorlog tegen de Osmanen en later samen met enkele Turkse stammen en een troep Alanen (een Perzisch ruitervolk) tegen de Catalaanse compagnie van Roger de Flor
(* 1266 , † 30 april 1305), maar verloor en raakte daarbij gewond; ook in de weer opgelaaide strijd tegen de Bulgaren was hij niet echt succesvol: in 1304 versloegen
de Bulgaren hem in de Slag bij de Skafida (in de buurt van het huidige Boergaz), zodat Michaël IX niets anders restte dan in 1307 vrede te sluiten en een van zijn dochters,
Theodora, uit te huwelijken aan de Bulgaarse tsaar Todor Swetoslaw (Bulgaars Тодор Светослав Тертер; reg. 1300 - 1322);
toen hij in 1311 ook nog eens door sultan Osman Gazi I (Osmaans عثمان غازى ; reg. 1281 - 1326) werd verslagen, trok hij zich terug naar Thessaloniki, waar hij negen jaar
later stierf, de enige Palaeologenkeizer die vóór zijn vader overleed, naar men zegt uit verdriet over de ontvoering van en moord op zijn jongste zoon Manuel Paleologus
door zijn oudste zoon Andronicus III Palaeologus
|
| 78 |
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus Palaeologus)
zoon van Michaël IX |
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus Palaeologus) |
Ἀνδρόνικος Γ´ Δούκας Ἄγγελος Κομνηνός Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus III Ducas Angelus Comnenus Palaeologus) |
* 25 maart 1297 ,
† 15 juni 1341 |
2 februari 1325 - 24 mei 1328
(met Andronicus II);
24 mei 1328 - 15 juni 1341 |
 |
Reeds in zijn jeugd stond de sportief begaafde Andronicus bekend als gewelddadig; na de door zijn schuld veroorzaakte dood van zijn broer Manuel Palaeologus in 1320
en daarop de dood van zijn vader, Michaël IX, werd hij uitgesloten van de troonsopvolging; uiteraard kwam Andronicus III daartegen in opstand; na een
burgeroorlog dwong hij zijn opa hem tot medekeizer te kronen; dit weas nog niet genoeg voor de jonge Andronicus: drie jaar later dwong hij Andronicus II tot abdicatie;
Andronicus III wist het verval van het Byzantijnse Rijk tijdelijk een halt toe te roepen; hij was voortdurend in oorlogen verwikkeld, die met wisselend succes gevoerd
werden; in het oosten wisten de Osmanen heel Byzantijns Klein-Azië op enkele enclaves na te veroveren en in het westen verloor hij de laatste grote slag van de
Byzantijns-Bulgaarse oorlogen, die van Rusokastro (18 juli 1332), maar hij wist wel Thracië en Epirus te heroveren; zeven jaar na Andronicus’ dood gingen die
gebieden overigens weer verloren aan Servische koning Stefan Uroš IV Dušan (reg. 1331 - 1346), de latere eerste keizer van Servië (reg. 1346 - 1355); de dood zijn grootvader
ontmantelde vloot bouwde Andronicus III opnieuw op en tussen 1329 en 1336 heroverde hij de eilanden Chios, Samos en Lesbos; terwijl Andronicus III zich op het slagveld
vermaakte, zorgde zijn eerste minister Johannes Cantacuzenus, de latere keizer Johannes VI, voor het bestuur van het Rijk; pogingen om de staatshuishouding
te saneren mislukten echter, net als het terugdringen van corruptie; in 1341 stierf hij verrassend op 44-jarige leeftijd en liet de keizerskroon na an zijn achtjarige zoon
Johannes V, die de eerste jaren bijgestaan werd door zijn moeder, Andronicus’ tweede echtgenote, Anna van Savoye (* ± 1306 , † 1365), als
regentes; met de dood van de overijverige Andronicus III begon de niet meer te stoppen neer- en ondergang van het Byzantijnse Rijk, want omdat Johannes V te jong was,
was hij afhankelijk van regenten en administrateurs, die al spoedig begonnen elkaar te bevechten, met series burgeroologen tot gevolg, waarin de resterende middelen
verslonden werden, zodat elke weerstand tegen vijanden van buiten verloren ging
|
| 79 |
Ἰωάννης Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus)
zoon van Andronicus III |
Ἰωάννης Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus) |
Ἰωάννης Ε´ Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus;
Nederlands: Johannes V Paleologus) |
* 18 juni 1332 ,
† 16 februari 1391 |
15 juni 1341 - 1347;
8 februari 1347 - april 1353
(met Johannes VI Cantacuzenus);
april 1353 - 10 december 1354
(met Johannes VI Cantacuzenus en Mattheüs Asanes Cantacuzenus);
10 december 1354 - december 1357
(met Mattheüs Asanes Cantacuzenus);
december 1357 - 25 september 1373;
25 september 1373 - augustus 1376
(met Manuel II Palaeologus);
en
1 augustus 1379 - 14 april 1390
(met Manuel II Palaeologus);
en
17 september 1390 - 16 februari 1391
(met Manuel II Palaeologus); |
 |
Van 1341 tot 1347 werd de heerschappij door regenten uitgeoefend, omdat Johannes V nog te jong was; tegen de regentschappen van zijn moeder Anna van Savoye (* ±
1306 , † 1365), Alexius Apocaucus en de patriarch van Constantinopel, Johannes XIV Calecas, kwam een oude vriend van Andronicus III,
Johannes Cantazucenus, in opstand; hij liet zich in Thracië als Johannes VI tot keizer uitroepen en veroorzaakte op die manier een burgeroorlog; hij
trok in 1347 als overwinnaar Constantinopel binnen en moest door Johannes V als medekeizer erkend worden; in 1354 won Johannes V het conflict en Johannes VI werd onttroond,
hetgeen weer eens een burgeroorlog veroorzaakte en dat zou het Byzantijnse Rijk, dat zich onder Andronicus III in zekere zin gestabiliseerd had, op termijn fataal worden:
jarenlange oorlog, de aanwezigheid van plunderende legers, sociale onlusten en de opkomende Zwarte Dood-pandemie hadden een verwoestende uitwerking; van al die interne
spanningen maakten vijanden van buiten gretig gebruik om delen van het Rijk te veroveren: Stefan Uroš IV Dušan (reg. 1331 - 1355) veroverde names Servië Albanië,
Epirus en het grootste deel van Macedonië en stichtte hier zijn Servische Keizerrijk; ook het Tweede Bulgaarse Rijk snoepte delen van het Rijk benoorden de rivier de
Maritsa af; maar de doodsteek voor het Byzantijnse Rijk zou uiteindelijk het feit dat de Osmanen vaste voet op Europees grondgebied konden zetten, zodat Constantinopel
nog tijdens de regering van Johannes V volledig door hen werd omsingeld; in 1369 probeerde hij door persoonlijk naar Italië te reizen de hulp van paus
Urbanus V te krijgen, maar vergeefs; het was het eerste bezoek van een Byzantijns keizer aan Rome sinds
dat van Constans II in 663 en meteen ook het laatste; op 18 oktober 1369 trad Johannes V zelfs over tot het katholicisme door de Rooms-Katholieke
geloofsbelijdenis uit te spreken; vanaf januari 1370 verbleef de keizer in Venetië en pas op 28 oktober 1371 ging ghij terug naar Constantinopel en in 1380 stapte hij
weer volledig over naar de Oosters-Orthodoxe Kerk; zijn regering wordt bovendien gekenmerkt door een verdere afkalving van de keizerlijke macht door opstanden van zijn
zoon Andronicus IV (1376 - 1379) en zijn kleinzoon Johannes VII in 1390 |
| dynastie van de Kantakouzenen |
| 80 |
Ἰωάννης Καντακουζηνός
(Latijn: Ioannes VI Cantacuzenus) |
Ἰωάννης Καντακουζηνός
(Latijn: Ioannes VI Cantacuzenus) |
Ἰωάννης Ϛ´ Καντακουζηνός
(Latijn: Ioannes VI Cantacuzenus;
Nederlands: Johannes VI Cantacuzenus) |
* ± 1292 ,
† 15 juni 1386 |
8 februari 1347 - april 1353;
(met Johannes V Paleologus);
april 1353 - 10 december 1354
(met Johannes V Paleologus en Mattheüs Asanes Cantacuzenus) |
 |
Johannes Cantacuzenus was na de dood van Andronicus III in 1341 aangewezen als een van de regenten voor diens zoon, de negenjarige
Johannes V Paleologus, maar kreeg al snel mot met de andere regenten, Anna van Savoye (* ± 1306 , † 1365), Alexius Apocaucus en de
patriarch van Constantiopel, Johannes XIV Calecas. Hij trok zich terug in Didymoteicho (Thracië, op de huidige grens van Griekenland en Turkije) en liet zich nog
datzelfde jaar door zijn medestanders tot keizer uitroepen, waarmee hij een zes jaar durende burgeroorlog ontketende; hij riep daarin de hulp in van de Osmanen en met hun
hulp slaagde hij er in 1347 in Constantinopel binnen te trekken, waar hij Johannes V (figuurlijk) met het mes op de keel dwong hem tot medekeizer te kronen; hij
huwelijkte zijn dochter Helena uit aan Johannes V om het „verbond” te versterken; zes jaar later riep hij zijn zoon Mattheüs Asanes Cantacuzenus tot medekeizer
uit; zijn aanvnakelijke populariteit nam sterk af door oorlogen met Genua en de Serviërs met de daardoor ontstane zware financiële lasten voor zijn onderdanen;
het was voor Johannes V dan ook niet al te moeilijk hem in 1354 af te zetten; Johannes VI trok zich terug in een klooster, waar hij onder andere de Ἱστορία,
een geschiedenis over de jaren 1320-1356, schreef, uiteraard vanuit zijn eigen standpunt
|
| 81 |
Ματθαίος Ἀσάνης Καντακουζηνός
(Latijn: Matthaeus Asanes Cantacuzenos) |
Ματθαίος Άσάνης Καντακουζηνός
(Latijn: Matthaeus Asanes Cantacuzenos) |
Ματθαίος Ἀσάνης Καντακουζηνός
(Latijn: Matthaeus Asanes Cantacuzenos;
Nederlands: Mattheüs Asanes Cantacuzenos) |
* ± 1325 ,
† juni 1383 |
april 1353 - 10 december 1354
(met Johannes V Paleologus en Johannes VI);
10 december 1354 - december 1357
(met Johannes V Paleologus) |
 |
Mattheüs was de zoon van Johannes VI Cantacuzenus; hij kreeg als zelfstandig heerser de verantwoording over het gebied van Didymoteicho en Christopolis
in Thracië en zijn jongere broer Manuel (* ± 1326 , դ ; reg. 1348 - 1380) over het despotaat Morea, een vorstendom op de Peloponnesus; waarschijnlijk kregen zij
deze functies om de potentieel gevaarlijke prinsen bezig te houden; in de burgeroorlog tussen zijn vader en Johannes V Paleologus was Mattheüs belast met
het bevel over Adrianopel (het huidige Edirne) en andere Thracische steden; van daaruit leidde hij verschillende oorlogen tegen Servië; bij de afgedwongen keizerskroning van
zijn vader in 1346 werd hij niet, zoals gebruikelijk, tot medekeizer gekroond. Deze positie bleef voorbehouden aan de veertienjarige legitieme keizer Johannes V, namens wie
Johannes VI regent was; Mattheüs bestreed Johannes V daarop te vuur en te zwaard; in april 1353 riep zijn vader hem dan eindelijk uit tot medekeizer; patriarch Calixtus
weigerde hem de kerkelijke zegen en daarom werd deze vervangen door Philotheüs, die Mattheüs in februari 1354 kroonde; aan het einde van dat jaar moest zijn vader echter
ten gunste van Johannes V Paleologus aftreden; na drie jaar verzet werd Mattheüs werd in 1357 gevangengenomen en uitgeleverd aan Johannes V, die hem dwong af te zien van
zijn aanspraak op de troon; in 1361 begaf hij zich naar het hof van zijn broer Manuel in Morea, waar hij meeregeerde en filosofische en theologische werken schreef; na de
dood van Manuel regeerde hij enkele jaren over Morea, een vorstendom op de Peloponnesus, en werd daar na zijn dood in 1383 opgevolgd door zijn zoon Demetrius I
|
| dynastie van de Paleologen |
| 82 |
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus Palaeologus)
zoon van Johannes V Paleologus |
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus Palaeologus) |
Ἀνδρόνικος Δ´ Κομνηνός Παλαιολόγος
(Latijn: Andronicus IV Comnenus Palaeologus) |
* 11 april 1348 ,
† 28 juni 1385 |
augustus 1376 - 1 juli 379
(met Johannes VII Paleologus) |
 |
Tijdens de opstranden en burgeroorlogen in de jaren ’70 en ’80 van de veertiende eeuw was Andronicus IV de troonkandidaat van de Genuezen, terwijl zijn
vader Johannes V Paleologus door hun vijand Venetië ondersteund werd; de Osmanen kozen nu eens voor de vader en dan weer voor de zoon, om voor
zichzelf zo groot mogelijk gewin te behalen; toen keizer Johannes V steeds afhankelijker werd van het Osmaanse rijk en aan de zijde van sultan Murat I (Osmaans: مراد بن اورخان ;
reg. 1359 - 1389) meevocht in Anatolië, kwam Andronicus in opstand tegen zijn vader; hij sloot een bondgenootschap met Murats zoon Savcı Bey, die toevaalig ook in
opstand was gekomen tegen zijn vader; in mei 1373 verliet Andronicus Constantinopel en verenigde zijn troepen met die van de Turkse opstandelingen; maar nog voor de maand
voorbij was, werd de opstand al neergeslagen en Murat maakte zijn zoon blind en doodde hem, waarna hij Johannes aanspoorde om hetzelfde met diens zoon en kleinzoon, de
latere medekeizer Johannes VII, te doen; maar uit dankbaarheid dat zij hem geholpen hadden Johannes VI te verdrijven, maakte hij
van beiden slechts één oog blind; ze werden wel opgesloten in de Anemastoren in Constantinopel; in plaats van Andronicus werd zijn broer Manuel II
Paleologus op 25 september 1373 tot medekeizer uitgeroepen; in juli 1376 hielpen de Genuezen Andronicus IV te vluchten uit de gevangenis en samen met de Osmanen (o.l.v.
dezelfde Murat I, die eerst nog tegen hem was) begonnen ze Constantinopel te belegeren; op 12 augustus kon de stad ingenomen worden en Andronicus liet op zijn beurt zijn
vader en zijn broers Manuel en Theodorus in de Anemastoren opsluiten; de patriarch van Constantinopel, Philotheüs Coccinus, weigerde de usurpator te kronen, maar volgens
Byzantijns gebruik werd de patriarch afgezet en vervangen door een nieuwe, Makarios, die wel tot medewerking bereid was: op 18 oktober 1377 kroonde hij Andronicus IV tot
alleenheerser en zijn zoon Johannes VII tot medekeizer; in de zomer van 1379 kon Johannes V Paleologus met mederking van zijn vrouw Helena óf van de Venetianen vluchten en
begaf zich naar het Osmaanse kamp, waar hij het tribuut van zijn zoon overbood, zodat vriend Murat maar weer eens van zijde wisselde; met diens hulp werd Constantinopel
eind juni 1379 aangevallen; op 1 juli werd Andronicus aan de kant geschoven en zijn vader kwam met de vreemde hulp weer aan de macht; men zegt dat Murat de bevolking voor de
keuze stelde: óf Johannes V óf Murat als nieuwe heerser; Andronicus IV trok zich na zijn afzetting in het Genuese stadsdeel Pera terug en nam zijn moeder Helena, zijn tantes
Maria en Theodora en hun vader Johannes VI mee als gijzelaars; de Osmanen kregen als dank voor de bewezen hulp het schiereiland Gallipoli, maar in de praktijk was de nieuwe
oude keizer volledig afhankelijk van de sultan; hij bood Murat zelfs de hand van zijn zus, maar haar ontijdige dood voorkwam een regelrecht schandaal; de Genuezen kregen
voor hun hulp het eiland Tenedos, maar omdat Johannes V dat ook al had beloofd aan Venetië, ontstond er oorlog tussen beide Italiaanse grootmachten, de Chioggia-Oorlog;
in de regeringstijd van Andronicus werd het muntstelsel gewijzigd; verder valt een nauwe samenwerking met de Genuezen op, waarvoor Andronicus behoorlijke concessies moest
doen; wel zijn er aanwijzingen dat de bevolking zich grotendeels op zijn hand bevond, omdat ze de bekering van Johannes V tot de Rooms-Katholieke Kerk maar niks vonden;
toen Andronicus IV in mei 1385 weer het recht op de troon toegezegd werd door zijn vader, liet hij zijn gijzelaars vrij; hij kreeg Thracië om onafhankelijk van Constantinopel
te besturen; een goede maand later stierf Andronicus aan een plotselinge ziekte
|
| 83 |
Ἰωάννης Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus)
zoon van Andronicus IV, kleinzoon van Johannes V |
Ἰωάννης Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus) |
Ἰωάννης Ζ´ Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes VII Palaeologus,
Nederlands: Johannes VII Paleologus) |
* ± 1370 ,
† 22 september 1408 |
14 april 1390 - 17 september 1390 |
 |
Na de mislukte opstand tegen zijn opa Johannes V in 1373 werden Johannes VII en zijn vader Andronicus IV allebei aan één oog
blind gemaakt; toen zijn vader zich in augustus 1376 meester maakte van de troon, werd de jonge Johannes VII tot medekeizer uitgeroepen, maar in 1379 eiste de rechtmatige
keizer, Johannes V, de troon weer voor zich op; op 14 april 1390 lukte het Johannes VII echter met de hulp van de Turkse sultan Bayezid I Yıldırım (Osmaans: بايزيد الأول ; reg. 1389 -
1402), Johannes’ schoonzoon, opnieuw om de macht op te eisen, maar hij werd vijf maanden later wederom verdreven, ditmaal door zijn oom Manuel II;
zijn grootvader Johannes V kwam voor de zoveelste keer aan de macht, tot zijn dood op 16 februari 1391; vervolgens kwam Manuel II aan de macht, met Johannes VII nog
steeds als medekeizer; beiden betwistten elkaar regelmatig tot op de rand van een burgeroorlog, dus het voorvoegsel „mede” in het woord medekeizer moeten we met
een korreltje zout nemen; later schijnen oom en neef zich weer met elkaar verzoend te hebben, want toen Manuel II in 1399 voor drieënhalf jaar naar Europa om steun voor de
strijd met de Ottomanen te verwerven, trad Johannes VII op als regent en verdedigde de stad succesvol tegen dezelfde Bayezid I; de dreiging van de Turken nam enigszins af na
hun nederlaag tegen de Timoeriden (de nakomelingen van Timoer Lenk, een Turks-Mongools mengvolk met sterke Perzische invloeden, dat een groot rijk had gevestigd in het
huidige Afghanistan, Oezbekistan, Iran, Irak, Syrië en het oosten van Turkije) in de Slag van Ankara (1402); de laatste vijf jaren van zijn leven bracht Johannes VII door
als deelkeizer, onderkeizer of hoe je dat noemen wilt, van het gebeid rond Thessaloniki; na Johannes’ dood in 1408 werd zijn neef Andronicus de laatste despoot van
Thessaloniki, dat in 1423 werkt ingepikt door de Republiek Venetië
|
| 84 |
Μανουήλ Παλαιολόγος
(Latijn: Manuel Palaeologus)
zoon van Johannes V |
Μανουήλ Παλαιολόγος
(Latijn: Manuel Palaeologus) |
Μανουήλ Β´ Παλαιολόγος
(Latijn: Manuel Palaeologus) |
* 27 juni 1350 ,
† 21 juli 1425 |
25 september 1373 - augustus 1376
(met Johannes V Palaeologus);
en
1 augustus 1379 - 14 april 1390
(met Johannes V Palaeologus);
en
17 september 1390 - 16 februari 1391
(met Johannes V Palaeologus);
6 februari 1391 - 19 januari 1421;
19 januari 1421 - 21 juli 1425
(met Johannes VIII Paleologus); |
 |
Manuel was in drie periodes medekeizer van zijn vader, Johannes V Palaeologus; in die tijd was het Byzantijnse Rijk gedgradeerd tot een vazelstaat van
het Osmaanse Rijk en daarom moest de jonge medekeizer Manuel bij veldtochten herhaaldelijk de Osmaanse heersers bijstaan; vermoedelijk in die periode schreef hij zijn
«Διάλογος ὅν ἐποιήσατω μετά τινος Πέρσου, τήν ἀξίαν Μουτερίζη, ἐν Ἀγκύρᾳ τῆς Γαλατίας» (verkort vertaald als: „(26) Dialogen met een Pers” over de verhoudingen
tussen de „Bijbel” en de „Koran”; in de zevende van die dialogen sprak Manuel de beroemde woorden: „Laat mij zien wat voor nieuwe dingen Mohammed heeft
gebracht en jij zult alleen slechte en inhumane dingen vinden, zoals dat hij heeft voorgeschreven het geloof dat hij predikte, met het zwaard te verspreiden.” Op
12 september 2006 citeerde paus Benedictus XVI deze uitspraak in zijn Regensburglezing over geloof, rede en
geweld en veroorzaakte daarmee internationaal de nodige commotie; na de dood van Johannes V maakte Manuel dat hij
wegkwam uit het kamp van sultan Bayezid I Yıldırım (Osmaans: بايزيد الأول ; reg. 1389 - 1402) en aanvaardde in Constantinopel de troon; ook tijdens zijn regering was hij nog verplicht
om dienst te doen bij de Osmanen tegen de diverse onafhankelijke Turkse staatjes in Klein-Azië, maar in de zomer van 1392 kwam het tot een politieke breuk met de Osmanen; die veroverden
daarop Thessaloniki en begonnen in 1394 met het beleg van Constantinopel; in 1396 werd een Frans-Hongaars leger o.l.v.
Sigismund dat de Byzantijnen te hulp was gekomen bij Nicopolis verpletterend verslagen; Manuel reisde
daarna persoonlijk naar Venetië, Avignon, Parijs en Londen om hulp aan het westen te vragen, maar zonder resultaat; de dreiging van de Turken nam enigszins af na hun
nederlaag tegen de Timoeriden (de nakomelingen van Timoer Lenk, een Turks-Mongools mengvolk met sterke Perzische invloeden, dat een groot rijk had gevestigd in het huidige
Afghanistan, Oezbekistan, Iran, Irak, Syrië en het oosten van Turkije) in de Slag van Ankara (1402); tijdens het Ottomaans interregnum van 1402 tot 1413 gaf Manuel steun
aan Mehmet I (Osmaans: محمد الأول; reg. 1413 - 1421); maar tegen het einde van Manuels regering begonnen de aanvallen van de Osmanen opnieuw: Mehmets zoon Murat II (Osmaans: مراد الثاني ; reg.
1421 - 1451) belegerde de hoofdstad in 1422 en drong in 1423 binnen in Morea, een vorstendom op de Peloponnesus; in datzelfde jaar verkocht Manuel via zijn zoon, gouverneur
Andronikos, de stad Thessaloniki aan de republiek Venetië
|
| 85 |
Ἰωάννης Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus)
zoon van Manuel II Paleologus |
Ἰωάννης Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes Palaeologus) |
Ἰωάννης Η´ Παλαιολόγος
(Latijn: Ioannes VIII Palaeologus;
Nederlands: Johannes VIII Paleologus) |
* 18 december 1392 ,
† 31 oktober 1448 |
19 januari 1421 - 21 juli 1425
(met Manuel II Paleologus);
21 juli 1425 - 31 oktober 1448 |
 |
Officieus al eerder, maar officieel vanaf 19 januari 1421 was Johannes medekeizer van zijn vader, Manuel II Paleologus; na diens dood was het niet
meer dan logisch dat hij zijn vader opvolgde; hij had in juni 1422 de verdediging van Constantinopel geleid toen Murat II (Osmaans: مراد الثاني ; reg. 1421 - 1451) de stad
belegerde; een van de eerste daden die hij als keizer ondernam, was steun zoeken bij paus
Eugenius IV en deze net als zijn voorvader, Michaël VIII Paleologus had gedaan, een
unie tussen de Oosters-Orthodoxe en Rooms-Katholieke Kerk in het vooruitzicht te stellen; hij ondernam daartoe in eigen persoon twee reizen naar Italië, in 1423 en in 1439;
tijdens dat laatste bezoek werd de voorgestelde unie tijdens het Concilie van Ferrara-Florence per verdrag vastgelegd, maar stuitte, zoals te verwachten viel, op
hevig verzet van de Byzantijnse bevolking; hij slaagde er wel in de door zijn vader begonnen veroveringen op de Peloponnesus een gevolg te geven: in 1430 veroverde hij
Patras en binnen twee jaar maakte hij zich op een paar plaatsen na meester van de hele Peloponnesus; door zijn militaire tactiek kon hij Constantinopel behoeden voor
Ottomaanse invallen; hij was driemaal getrouwd, maar al deze huwelijken bleven kinderloos; toen hij in 1448 overleed, was hij de laatste Byzantijnse keizer die een
natuurlijke dood stierf; zijn broer Constantijn XI (XIII) volgde hem op, ondanks fel verzet van hun twee andere broers, Demetrius en Thomas
|
| 86 |
Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος
(Latijn: Constantinus Palaeologus)
zoon van Manuel II, broer van Johannes VIII |
Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος
(Latijn: Constantinus Palaeologus) |
Κωνσταντῖνος Δραγάσης Παλαιολόγος
(Latijn: Constantinus XI (XII, XIII) Dragases Palaeologus;
Nederlands:/ Constantijn XI Dragases Paleologus) |
* 9 februari 1405 ,
† 29 mei 1453 |
6 januari 1449 - 29 mei 1453 |
 |
Zijn officiële naam en nummering is Constantijn XI, maar omdat lang geleden een van de zonen van Romanus I al een dikke maand keizer was geweest en
soms Constantijn VIII werd en wordt genoemd en aan Constantinus (XI) ((XII)) Lascaris door sommige historici ook een nummer wordt
toegekend, zou je de laatste keizer van het Byzantijnse Rijk ook nr. XII of zelfs XIII kunnen noemen; hij noemde zich behalve Palaeologus ook Dragases, naar de naam van
zijn moeder, Helena Dragaš (Servisch: Јелена Драгаш; ± 1372 , † 23 maart 1450), dochter van de Servische vorst Constantijn Dragaš (reg. 1355 - 1399); hij had in 1448
lijdzaam moeten toezien hoe Morea, een aan Byzantium gelieerd vorstendom op de Peloponnesus, in de as werd gelegd door de Ottomanen; er werd vrede getekend, maar de prijs
daarvoor was een zware schatting die Morea opgelegd werd; in datzelfde jaar stierf zijn broer Johannes VIII en Constantijn werd tot keizer benoemd ;
op Morea en Trebizonde (het huidige Trabzon) na bestond er van het ooit zo trotse Byzantijnse Rijk alleen nog maar de hoofdstad, een enclave te midden van Turkse gebieden;
Constantijn wierp zich met veel energie op de verdediging van zijn stad in de vage hoop dat er hulp zou komen vanuit het westen; na de dood van sultan Murat II (Osmaans: مراد الثاني ; reg.
1421 - 1451) kwam diens zoon Mehmet II (Osmaans: محمد ثانى ; reg. 1451 - 1481) aan de macht; de westerse mogendheden waren niet bang voor deze nieuwe heerser, omdat ze hem
weinig competentie toedichtten; Hongarije was nog bezig z’n wonden te likken na de verloren Slag bij Varna (10 november 1444) en de vorsten van het westen waren te
zeer bezig met hun eigen onderlinge ruzies; de enige die wilde helpen, was paus Nicolaas V, maar hij was niet
in staat om veel uit te richten en de weinige hulp die hij stuurde, kwam te laat; de verdedigingswerken verkeerden in prima staat, maar zij waren niet in staat de belegering
door de Osmanen met hun nieuwste artillerie te doorstaan; op 29 mei 1453 vierden de christenen, Grieken zowel als Latijnen, hun laatste eredienst in de Hagia Sophia; de
volgende dag kwam het einde; Constantijn sneuvelde op de vestingwerken te midden zijn troepen; zijn stofelijk overschot is nooit gevonden; na een korte, maar verschrikkelijke
slachting volgde de plundering van de stad; Mehmet was zo verstandig om de plundering vrij snel te laten ophouden om de toekomst van zijn toekomstige hoofdstad te vrijwaren;
hij reed op een wit paard langs de oude hoofdweg naar de Hagia Sophia, waar Constantijn XI de avond tevoren nog de laatste sacramenten had ontvangen; voor de kathedraal -
toen de grootste kerk ter wereld - knielde Mehmet op de grond, nam een hand aarde en sprenkelde deze als een symbool van nederigheid over zijn tulband; daarna pas ging hij
de kerk binnen en verklaarde hij de stad tot hoofdstad van zijn Ottomaanse Rijk; Trebizonde en Morea hielden nog een paar jaar stand, maar in 1460 resp. 1461 viel ook voor
deze allerlaatste restjes Byzantium het doek; de laatste jaren van het Byzantijnse Rijk - inclusief de wanhopige zoektocht naar hulp vanuit het westen (inclusief beelden
van de oude Sint-Pieter in Rome), de bouw van het Osmaanse superkanon, de spectaculaire omtrekkende beweging van de Turkse schepen naar de met een ketting afgesloten Gouden
Hoorn, de belegering en val van Constantinopel zijn tot het moment waarop Mehmet, die al snel daarna de bijnaam Fātiḥ (Osmaans: فاتح ‚ de Veroveraar) kreeg, de Hagia Sophia
betreedt - zijn in 2012 onder de titel „Fetih 1453” indringend verfilmd door Faruk Aksoy
|
